تجلی بخشی از هنر ساسانیان در بندیان درگز

محمود طغرایی در گفت‌وگو با مجله خبری آبادی 118 اظهار کرد: مجموعه تاریخی بندیان و یاریم تپه در ۲ کیلومتری شمال غرب شهر درگز، ابتدای جاده روستای ارتیان و در کنار رودخانه درونگر واقع شده است.

وی افزود: محوطه باستانی بندیان پس از کشف اتفاقی قطعات گچبری در سال ۱۳۶۹ در این محل شناسایی شد. با توجه به اهمیت بسیار زیاد این شواهد و پس از انجام چندین فصل کاوش باستان‌شناسی توسط مهدی رهبر، آثار ارزشمند و منحصر به‌فرد معماری از دوره ساسانی کشف شد. این شواهد در محدوده حدود ۴ هکتار قرار دارد و تاکنون از زیر خاک بخش کوچکی از آن خارج شده است.

بندیان، بنایی با کچبری‌های تاریخی ارزشمند

طغرایی بیان کرد: قسمت اصلی بندیان، ساختمان مرکزی یا نیایشگاه است که در برگیرنده تالاری مربع شکل به ابعاد ۵/۸ در ۵/۱۰ مترمربع است و سقف این بنا روی ۴ ستون گچبری شده زیبا قرار گرفته. بر روی دیوارهای داخلی این تالار، هفت صحنه گچبری شده قرارگرفته که از حیث تاریخی و هنری واجد ارزش‌های فراوانی است.

وی در خصوص تصاویر گچبری‌ها اضافه کرد: صحنه شکار گوزن توسط پادشاه سوار بر اسب، صحنه جنگ پادشاه ساسانی با پادشاه اجنبی، صحنه پیروزی پادشاه ایرانی بر دشمن اجنبی، صحنه مذهبی شامل تصویری از فرشته آناهیتا، الهه فراوانی و آب‌های روان، با ظرف آبی در دست که در حال ریختن به زمین و زنبق‌هاست، صحنه‌های معرفی شخصیت‌های مهم دوره ساسانی، صحنه تاج‌بخشی و صحنه ضیافت را می‌توان در این بنا مشاهده کرد.

مسئول ثبت آثار ملی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان رضوی گفت: این صحنه‌ها با نوارهای ترسیم شده با طرح‌های برگ انگور و یا چلیپا شکل محدود شده‌اند. در انتهای این تالار راهرویی با بخش داخلی ساختمان مرتبط شده است که به یک آتشکده‌ با فضای چهارطاقی با ابعاد ۴ در ۴ مترمربع متصل می‌شود و آتشدان گچی بسیار زیبایی در میانه آن قرار دارد.

وی بیان کرد: در سمت شمال این آتشکده، اتاقی کوچک با ۳ استودان گچی قرار دارد. بر روی استودان‌ها نقوش اساطیری گاو گیریفون، مار، عقرب و صحنه‌های شکار دیده می‌شود. در جنوب چهارطاقی آتشکده نیز فضایی مدور به عنوان برشنوم‌گاه یا محل تطهیر قرار دارد.

طغرایی تصریح کرد: نیایشگاه بندیان به ظاهر در مجموعه‌ای از بناهای حکومتی یا دستگرد قرار داشته است. بر اساس مدارک موجود این ساختمان‌ها در زمان بهرام پنجم بعد از جنگ با پادشاه هپتالی و کشتن او ساخته شده. این بنا در زمان پیروزی پادشاه ساسانی که به دست هپتالی‌ها کشته و شمال خراسان غارت شد، تخریب شده است.

وی عنوان کرد: کتیبه‌هایی نیز به خط پهلوی بر بدنه دیوارهای گچی تالار نقر شده است که بر اساس آن‌ها مورخان معتقدند درگز فعلی همان دستگردی است که با مرو یک واحد سیاسی را تشکیل می‌داده و مقر یکی از مرزبانی‌های دوره ساسانی بوده است.

مسئول ثبت آثار ملی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان رضوی در خصوص مضمون کتیبه‌ها گفت: یکی از کتیبه‌ها حکم انتصاب شخصی به نام یزداد از طرف مقامی عالی رتبه به نام وید شاپور به دژبانی مرو و دستگرد است.

وی گفت: هم اکنون این مجموعه معماری در پوشش اولین سایت موزه طراحی شده در شرق ایران، مکان مناسبی برای معرفی بخشی از هنر دوره ساسانی خراسان است.

بندیان جایی برای اجرای مراسم مذهبی

طغرایی افزود: درخارج از ساختمان مرکزی و به فاصله ۴۰ متری شرق آن، یک سازه برجی شکل از دوره ساسانی به جای مانده که دخمه تدفین یا برج خاموشان است. در این برج بخش مهمی از مراسم مذهبی و خاص تدفین در آئین زردشت انجام می‌شده، در نتیجه این برج از قداست زیادی برخوردار بوده است.

وی بیان کرد: اقامتگاه حاکم یا تالار تشریفات، عمارت نسبتا بزرگی است که در فاصله ۹۰ متری جنوب غرب ساختمان نیایشگاه قرار دارد. این ساختمان با طرح تالار ستون‌دار، محل زندگی یزداد شاپوران یا همان حاکم بندیان است.

یاریم‌تپه دارای بیشترین دوره استقرار سکونت در خراسان

مسئول ثبت آثار ملی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان رضوی تصریح کرد: محوطه تاریخی یاریم تپه با ۳۷ متر ارتفاع، یکی از مهم‌ترین محوطه‌های تاریخی شرق ایران است. این تپه بلند پیکر در فاصله ۳۰۰ متری غرب مجموعه بندیان و در کناره رودخانه درونگر قرار گرفته است. با توجه به شناسایی طیف بسیار گسترده داده‌های سفالی از دوران پیش از تاریخ تا دوران تاریخی، این محوطه بیشترین دوره استقرار پی در پی سکونت در خراسان را داراست.

وی افزود: پس از اتمام کاوش باستان‌شناسان در محوطه مرکزی بندیان و سامان‌دهی و انجام اقدامات گسترده مرمتی و حفاظتی شواهد کشف شده؛ در راستای حفاظت از آثار بر روی عوارض معماری پوشش بزرگی طراحی و ساخته شد. سایت موزه بندیان در سال ۱۳۸۹ برای بازدید عموم و تماشای بازدیدکنندگان به عنوان اولین موزه فضای باز در شمال شرق کشور به بهره‌برداری رسید.

سایت موزه‌ها، از دستاوردهای نوین موزه‌داری جهان

طغرایی اظهار کرد: موزه‌های فضای باز یا سایت موزه‌های باستان‌شناسی در زمره دستاوردهای نوین موزه‌داری در دنیا محسوب می‌شوند. این گونه از موزه‌ها شامل یک یا چند  محوطه باستان‌شناسی کاوش شده و گاه کاوش نشده‌ هستند که بازدیدکنندگان برای آشنایی با آثار تاریخی به محل این محوطه مراجعه و به طور مستقیم با داده‌ها و دستاوردهای باستانی مواجه می‌شوند.

وی با اشاره به اینکه مزایای فوق‌العاده زیادی در این نوع موزه‌ها نسبت به موزه‌های فضای بسته وجود دارد، گفت: در این نوع موزه‌ها، رابطه بازدیدکننده با اثر مورد بازدید در بستر واقعی اثر رخ می‌دهد و این مسئله خود موجب بهترین دریافت از اثر است.

طغرایی یادآور شد: این اثر در تاریخ ۲۴ بهمن ۱۳۷۵ به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و همچنین با تلاش‌های اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان رضوی در فهرست موقت ثبت جهانی یونسکو قرار گرفته است.

انتهای پیام