خرم‌دره؛ نگین سبز زنجان
مجله خبری آبادی 118/زنجان شهرستان خرم‌دره یکی از شهرستان‌های زیبا و نگین سبز استان زنجان است که کوچه‌باغ‌های زیبای آن سالانه گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کند.
به گزارش مجله خبری آبادی 118، همواره در جای‌جای سرزمین کهن ایران زمین اقوامی آمده و رفته‌اند، گاهی از پیشینیان نشانه‌ای و گاهی وارثان تمدن‌ها به دنبال نشانی از پیشینیان که شهر خرم‌دره مصداق مورد دوم است، شهری که ساختارش جدید و درون تپه‌های مدفونش آثاری که نشان از تمدنی غنی و کهن است و در صورت کاوش مشخص خواهد شد بشر در ادوار مختلف تاریخی به چه علت این منطقه جغرافیایی را برای زیستن برگزیده است.
کشور ما به علت برخورداری از مواهب بالای خدادادی و همچنین طبیعت چهار فصل دارای آثار باستانی و همچنین طبیعت زیبایی است که اگر بیش از اینها به این ظرفیت توجه شود قطعا می‌تواند رقیبی قوی و یکه‌تاز برای جایگزینی درآمدهای نفتی باشد.
برخی از شهرهای کشور ما مانند اصفهان، یزد و سلطانیه به دلیل وجود بناهای تاریخی زیبا و شگفت‌انگیز مقصد مسافدان نوروزی می‌شوند و برخی از شهرها نیز مانند شهرهای شمالی به علت وجود جاذبه‌های اکوتوریستی و طبیعت دل‌انگیز که شهرستان خرم‌دره نیز در بین این شهرها حرفی برای گفتن دارد.
زنجانی‌ها خرم‌دره را بیشتر با نام کوچه‌باغ‌هایش می‌شناسند کوچه‌باغ‌هایی که در بهار عطر شکوفه‌ها و گیاهان سربرآورده از زیر خاک که ندای نو شدن طبیعت را می‌دهند چشم هر بیننده‌ای را شیفته خود می‌کند کوچه باغ‌هایی که به برکت وجود آنها و همچنین جاری بودن رودخانه کبیر خرم‌دره با هنوان نگین سبز زنجان شناخته شده است و سفرنامه‌نویسانی که از این منطقه دیدار کرده‌اند در سفرنامه‌های خود از آن با عناوین‌های نیکو، خرم، سرسبز و دهکده آباد یاد کرده‌اند.
روایات متعدد مورخان و جغرافی‌دانان از این منطقه، پیشینه آبادانی و حیات منطقه را یادآوری می‌کند کشتزارها و باغ‌های میوه که با دستان پرتوان اهالی شهر و روستاهای خرم‌دره ایجاد شده، این منطقه را به ناحیه‌ای خوش آب و هوا و دیدنی تبدیل کرده است تا جایی که بیشتر خیابان‌های خرم‌دره به دلیل انبوهی درختان، در سایه هستند و در فصول چهارگانه به تابلوهای زیبای طبیعی مبدل شده‌اند که تحسین هر بیننده‌ای را بر می‌انگیزند.
نام خرم‌دره برگرفته از موقعیت طبیعی این منطقه است و چون خرم‌دره روستای خوش آب و هوا و خرمی بوده، به این نام مشهور شده است. چنان که از آثار و نوشته‌های مورخان، جغرافی‌دانان و سفرنامه‌نویسان برمی‌آید منطقه خرم‌دره به دلیل وجود رودخانه کبیر در طول حیات خود همیشه منطقه‌ای آباد و سرسبز بوده است.
از آغاز دهه چهل، با استقرار کارخانجات مواد غذایی مینو در حوزه نفوذی شهر خرم‌دره و به کارگیری حدود دو هزار نفر کارگر و کارکنان شاغل در این کارخانجات رونق و رشد خرم‌دره فزونی یافته و با توسعه بخش صنعت مواد غذایی و خدمات، چهره روستایی این منطقه به چهره صنعتی – خدماتی شهری مبدل گشته است.
در پی رونق کشاورزی شرکت‌های بزرگ و کوچک نیز فعال شده و اسباب رونق خدمات صنعتی و بازرگانی این منطقه را ایجاد کرده‌اند. دامداری در کنار کشاورزی از مشاغل مهم مردم منطقه است و پرورش انواع دام به صورت سنتی و صنعتی و پرورش طیور در مرغداری‌های بزرگ و کوچک در منطقه رواج دارد.
صنایع‌دستی شهرستان خرم‌دره را بافته‌های داری شامل قالی‌بافی، گلیم‌بافی و جاجیم‌بافی که بیشتر توسط زنان و دختران و در روستاهای اطراف بافته می‌شود تشکیل می‌دهد.
وجه تسمیه و پیشینه تاریخی خرم‌دره
نام خرم‌دره برگرفته از موقعیت طبیعی این منطقه است و چون خرم‌دره روستای خوش آب و هوا و خرمی بوده، به این نام مشهور شده است چنان که از آثار و نوشته‌های مورخین، جغرافی‌دانان و سفرنامه‌نویسان مشخص است، منطقه خرم‌دره به واسطه وجود رودخانه کبیر در طول حیات خود همواره منطقه‌ای آباد و سرسبز بوده است.
مهم‌ترین علت وجودی شهر خرم‌دره جریان رودخانه کبیر در طول شهر است که دلیل اصلی وجود باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی و چهره سبز و خرم این منطقه محسوب می‌شود. بارندگی مناسب و عبور رودخانه کبیر از میان آن، سبزی و طراوت خاصی به خرم‌دره بخشیده که باعث شده است سفرنامه‌نویسان و جغرافی‌دانان از آن با عنوان باغ شهر نیز یاد کنند.
سرسبزی و آب و هوای مطلوب و طبیعت باصفا و روح‌انگیز خرم‌دره در کنار مهمان‌نوازی مردم آن، این شهرستان را به یکی از برجسته‌ترین مناطق گردشگری ایران مبدل کرده است.
موقعیت جغرافیایی خرم‌دره
شهرستان خرم‌دره در قسمت جنوبی استان زنجان قرار دارد و مرکز آن شهر «خرم‌دره» است این شهرستان با مساحتی بالغ بر ۴۰۷ کیلومتر مربع حدود ۷۰ هزار نفر جمعیت دارد و دارای یک بخش مرکزی، یک شهر و دو دهستان است.
خرم‌دره در قسمت جنوبی استان زنجان قرار گرفته، که از شمال به استان قزوین و از شرق به شهرستان ابهر و از غرب به سلطانیه و از جنوب به شهرستان خدابنده می‌رسد. منطقه خرم‌دره، منطقه‌ای کوهستانی به شمار می‌رود و از نظر طبیعت زیباترین جنگل‌ها و باغات میوه را در استان زنجان داراست که به همین دلیل به شهرستان خرم‌دره، نگین سبز استان نیز می‌گویند.
خرم‌دره شهری با فرهنگ و تمدن هشت هزار ساله
خرم‌دره شهری با فرهنگ و تمدنی هشت هزار ساله وجاذبه‌های طبیعی شگفت‌انگیز و با ۹۰ تپه و اثر تاریخی در تعطیلات نوروزی میزبان گردشگران و مسافران مشتاقی است که برای دیدن طبیعت زیبا و سایر آثار تاریخی ایران زمین به این خطه سفر می‌کنند.
کشتزارها و باغ‌های میوه که با دستان پرتوان اهالی شهر و روستاهای خرم‌دره ایجاد شده، این منطقه را به ناحیه‌ای خوش آب و هوا و دیدنی تبدیل کرده است بیشتر خیابان‌های خرم‌دره به دلیل انبوهی درختان، در سایه هستند و در فصول چهارگانه به تابلوهای زیبای طبیعی تبدیل می‌شوند که تحسین هر بیننده‌ای را برمی‌انگیزند.
از جاذبه‌های بکر و دیدنی این شهرستان می‌توان به باغ‌های وسیع میوه به ویژه محمودآباد، جاده بین مزارع داسداران، کوچه باغ‌های قدیمی، جنگل‌های شاه باغی، ارتفاعات همجوار الوند، پلاس و ویستان، دریاچه کوچک سدهای خلیفه‌لو و شویر، مسجد بهمن حجت کاشانی و غار بهمن حجت کاشانی به عنوان جاذبه‌های طبیعی و تاریخی اشاره کرد.
برخورداری از هوای پاک و سالم یکی از ویژگی‌های منطقه خرم‌دره است و مسافران و گردشگرانی که برای گذراندن تعطیلات قصد سفر به این شهرستان را دارند می‌توانند از هوای پاک و بدون آلودگی این منطقه استفاده کنند.
باغ‌های وسیع میوه، کوچه باغ‌های قدیمی، کوه‌های همجوار، سدهای خلیفه‌لو و شویر و وجود آثار باستانی، شامل قلعه‌های تاریخی، تپه‌ها و ابنیه تاریخی قدیمی‌ترین محوطه شناخته شده سکونت بشری در دوره دهکده‌نشینی و پیش از تاریخ در تپه‌ای به نام تپه خالصه در باغات شهر خرم‌دره بیانگر دیرینگی و سکونت اقوام بشری در این شهر است که همگی از مناطق بکر و دیدنی این شهرستان در کنار مهمان‌نوازی مردم فهیم و فرهنگ‌دوست خرم‌دره که زبانزد خاص و عام است به شمار می‌آیند.
کوچه‌باغ‌هایی که دلبری می‌کنند
از جاذبه‌های طبیعی و بکر این شهرستان می‌توان به کوچه باغ‌های زیبا و کوه‌های الوند با ۳۰۰۰ متر ارتفاع و هپی‌داغی با ارتفاع تقریبی ۱۵۰۰متر اشاره کرد که از گذشته‌های دور تاکنون نام شهرستان خرم‌دره با آنها قرین بوده است.
آثار تاریخی خرم‌دره
از آثار به ثبت رسیده خرم‌دره می‌توان به تپه خالصه، تپه داستاران، تپه آرانج، قیزلر قلعه‌سی، آینه‌لر داشی، محوطه گوره‌چال، قبرستان سوکهریز، تپه سینداران، محوطه قینرجه، محوطه کرم بلاغی، محوطه خرابه‌لر، محوطه آخارباخار، درمان تپه سی و تپه نصیرآباد اشاره کرد.
این شهرستان همچنین دارای تپه‌ها و محوطه باستانی است و بر اساس یافته‌ها و نتایج کاوش‌های باستان‌شناسان در تپه خالصه خرم‌دره که در حدود یک کیلومتری جنوب این شهر واقع شده است نشان می‌دهد که مردم این دیار در هشت هزار سال پیش، از فرهنگ و تمدن پیشرفته برخوردار بوده‌اند.
حیات‌وحش و طبیعت شهرستان خرم‌دره به علت واقع شدن در مجاورت کوه‌های شمال و همچنین ارتفاعات بلند منطقه و بارش‌های فصلی از طبیعت بکر و زیبایی برخوردار است، به طوری که در برخی مناطق این شهرستان جانوران و پرندگان حمایت شده همچون بز کوهی، کبک، گرگ و … دیده می‌شوند.
تپه خالصه مهم‌ترین اثر باستانی خرم‌دره
کشف دو تدفین در زیر کف منازل که یکی از آنها به یک نوزاد تعلق دارد و خمره‌ای است، به همراه کشف معماری با استفاده از مصالح چینه و خشت خام، ابزارهای سنگی و استخوانی، توکن‌ها و ژتون‌های گلی، پیکرک‌های حیوانی گلی و مهره‌های سنگی از جمله مهم‌ترین یافته‌های کاوش اولیه در تپه هستند.
در تپه خالصه با یک استقرار دائم و روستایی متعلق به ۸۰۰۰ سال قبل مواجه هستیم که تاکنون این کاوش‌ها در داخل محدوده روستای دوره نوسنگی در حال انجام است و کاوش برای دسترسی به لایه‌های زیرین مورد نیاز است.
از جمله مهم‌ترین یافته‌های باستان‌شناسی به دست آمده در این تپه باستانی مقادیر زیادی سفال است که بر اساس مطالعات مقدماتی روی سفال‌های این محوطه می‌توان عنوان کرد که این سفال‌ها بیشتر دارای شاخصه‌های محلی و بومی هستند تا شاخصه‌های فرا منطقه‌ای به عبارت دیگر برخی از فرم‌های سفالی این محوطه تاکنون در مناطق دیگر دیده نشده است.
درصد اعظمی از سفال‌های به‌دست آمده ساده و بدون نقش هستند و سفال‌های منقوش قرمز و نخودی با نقوش هندسی و گیاهی کمتر از ۱۰ درصد سفال‌ها را شامل می‌شوند. پیدا شدن سفال‌های خام و پخته نشده، چانه‌های گل، جوش کوره و شواهد دیگر حکایت از این دارد که ساکنین این محوطه سفال‌های مورد نیاز خود را در محل می‌ساخته‌اند.
با توجه به بومی‌بودن سفال‌ها و سایر ویژگی‌ها از جمله تکنیک ساخت، خمیره و پوشش سفال به نظر می‌رسد این سفال‌ها به شیوه خانگی تولید شده‌اند. تیم کاوش هنوز مطمئن نیست که این محوطه آثار فازهای مختلف دوره نوسنگی را در خود دارد یا اینکه این مکان یک محوطه تک دوره است اما کاوش در لایه‌های زیرین می‌تواند پاسخ این سئوال را مشخص سازد.
با توجه به وجود شواهد مستقیم استفاده از گندم و جو در این مکان، کمبود برخی از ابزارهای سنگی مانند تیغه‌های سنگی، دست‌تاس و سنگ آسیاب در میان یافته‌ها که از مشخصات جوامع کشاورز و دامدار است از موارد پرسش برانگیز است هیئت باستان‌شناسی معتقد است که احتمالا با روستایی مواجه هستند که شغل اهالی آن کشاورزی دام‌پروری بوده باشد.
حمام تاریخی یان‌یان
کلمه (یان‌یان) در زبان ترکی فعل امر از مصدر (یانماق) به معنای (سوختن) آمده است و با توجه به کاربری و عملکرد این بنا که گرمابه است، تاکیدی بر وجود آبگرم و گرمای دایمی و نسبتا زیاد در این بنا است. البته روایت‌هایی نیز در این زمینه وجود دارد مبنی بر اینکه کوچه‌ای که این حمام در آن قرار گرفته، به قدری باریک و کم‌عرض بوده که مردم هنگام عبور از آن مجبور بودند به اصطلاح (یه وری) راه بروند، در زبان ترکی یان همان به معنای یه وری نیز است.
حمام یان‌یان در ساحل رودخانه کبیر و در منتهی الیه سمت شمالی شهر خرم‌دره قرار گرفته، که امروزه با گسترش شهر به سمت جاده ترانزیت، در مرکز آن قرار گرفته است. نزدیکی حمام به رودخانه، احتمالا به منظور دفع فاضلاب و یا استفاده از آب رودخانه بوده است. بنای تاریخی حمام «یان‌یان» در مرکز شهر و در میان بافت سنتی در حاشیه رودخانه کبیر و ضلع غربی خیابان سردار جنگل قرار گرفته است این بنا با ۲۱۰ مترمربع وسعت با سبک معماری حمام‌های دوره صفوی اما در ابعاد کوچک‌تر بنا شده است.
این بنا شامل فضاهایی چون هشتی ورودی، پای‌شوی خانه، گرماخانه، نظافت‌خانه، خزینه‌های آب سرد و آب گرم و گلخن است و تاریخچه ساخت این بنا متعلق به اواخر دوره قاجاریه بوده و تا حدود ۲۵ سال گذشته نیز استفاده می‌شده است.
انتهای پیام
