سفر به سرزمین آل بویه همراه با موسیقی گالشی

دیلمان، یکی از شهرستان های کوهستانی در شرق گیلان است. دیلمان، قرنها محل زندگی جنگاورانی بوده که پیشه آنها دامداری بوده است. دیلمان خاستگاه سلسله «آل بویه» بود که توانستند با کاهش قدرت خلفای عباسی، هویت ایرانی را بازگردانند.

دشت های وسیع، قله های پربرف و چشمه هایی که از دامنه کوه ها جاری می شود، همچون «چاک چشمه، جور چشمه، فرزاد چشمه، خیکین چشمه و کبلا سرده آب چشمه، لاریخانی و…» پتانسیل مناسبی برای گله داران دیلمان است که به آنها «گالش» می گویند.

ساکنان این منطقه به زبان گالشی صحبت می کنند و تقویم مخصوص خود را دارند که بر مبنای کوچ گله داران تنظیم شده و به آن گاه‌شماری دیلمی می گویند. آغاز سال نوی دیلمی در نیمه اَمرداد آغاز می شود و با برافروختن آتش در کوهستان آغاز شده و به آن «جشن نوروزبل» می گویند.

پیش از احداث راه رشت به سمت قزوین در دوره قاجار، تردد به سمت قزوین از راه قدیم رشت به سمت سیاهکل و دیلمان صورت می گرفت. این راه سنگ فرش موسوم به شاه عباسی با گذر از دیلمان و روستای آسیابر، به سمت عمارلو رفته و در نهایت به قزوین منتهی می شد. بنابراین در مسیر این راه شاهی، کاروانسرا، بازار و حمام ساخته شده بود.

روستای زیبای اسپیلی، بقعه شاه شهیدان، قله زیبای درفک و یخچال طبیعی آن، حمام تاریخی میربلوک، بازار تاریخی آسیابر، کافر قلعه و مناظر طبیعی همچون بشکافته سنگ، یخچال طبیعی ملومه و صخره های سنگی موسوم به بشکافته سنگ، عروس تله، داماد تله، علی عموتله و… از جمله زیبایی های سرزمینی است که بارها و بارها باید به آن سفر کرد.

طبیعت بکر دشت های دیلمان، رستنگاه انواع گیاهان دارویی است و بوته های وحشی «کاکوتی، بابونه، پونه کوهی، گزنه، نخودی مریم، آویشن، گل محمدی و زرشک سیاه»، به صورت خودرو در این دشت ها می روید.

برای رفتن به دشت های وسیع دیلمان، باید از شهر سیاهکل و جنگل های آن عبور کرده و به سمت کوه های مرتفع جنوب گیلان بروید. نرسیده به شهر دیلمان، دشت های وسیع «اسپیلی» قرار دارد که در خردادماه، پراز شقایق های وحشی می شود. در روز بازار اسپیلی می توان مواد خوراکی دامداران محلی را به عنوان سوغات تهیه کنید.

در بافت بازار شهر دیلمان، حمام کوچکی است که قدمت آن به دوره ایلخانی می رسد و در دوره صفویه مرمت شده است. این حمام تاریخی در دل خاک مدفون شده بود که طی چندین مرحله عملیات عمرانی از سوی میراث فرهنگی، بالاخره در نوروز ۱۳۹۷ برای بازدید گردشگران باز می شود. درحال حاضر این حمام بعنوان «موزه مردم شناسی دیلمان» کاربری دارد. حمام میربلوک در اسفند ماه سال ۱۳۷۹ و به شماره ۳۰۴۳ در فهرست بناهای میراثی کشور ثبت می شود.

این حمام به این علت به «حمام میر بلوک» معروف شده که در حدود ۲۰۰سال قبل توسط «میرزا علی میر بلوک» از زیر لایه های خاک بیرون آمده و دوباره مرمت می شود. این حمام یک بار دیگر هم توسط «صدرالله خیرخواه تقوی» از اعقاب میربلوک مرمت شده است. حمام تا دهه ۵۰ نیز دایر بوده و اهالی با پرداخت نان و گندم به عنوان هزینه، از این حمام عمومی استفاده می کردند.

معماری این حمام متناسب با حمام های کوهستانی است. مثلا بجای شیشه های نورگیر موسوم به جام در بالای گنبدهای حمام، از سنگ مرمر شفاف استفاده شده است. حمام دو حوضچه آب گرم و آب سرد داشته که آب آن با تنبوشه های (لوله) سفالی از چشمه آب ییلاق لاریخانی تا حمام کشیده شده بود. بخشی از لوله های سفالی هنوز از بدنه دیوار پیداست.

 صحن حمام هشت ضلعی است و در اضلاع آن  برخی از اقلام زندگی مردم گذشته و از جمله سنگ قبرهای قدیمی گورستان های دیلمان به نمایش گذاشته شده است.

«جیربازار دهستان آسیابر» با قدمتی بیش از ۳۰۰سال، در دیلمان به عنوان نخستین بازار سنتی روستایی در شمال کشور، ۲سال پیش با تلاش اهالی و پیگیری اداره کل میراث فرهنگی گیلان، ثبت ملی شد.

این بازار با داشتن ۱۰۰حجره، بر سر راه کاروان های عبوری از جاده شاه عباسی ساخته شده بود. در زلزله تابستان ۶۹، بافت بازار آسیب می بیند و از آن پس متروک می شود.

 معماری حجره های این بازار، متناسب با زیست بوم منطقه کوهستانی است؛ لته های تراش خورده بر بام، دیوارهای کاه گلی و چوب هایی که به صورت مورب دیوارها را استوار نگه می داشت، ستون ها و درب و پنجره های چوبی و… همگی معماری متفاوتی را به این بازار تاریخی داده است.

در روستای ملومه دیلمان، صخره های سنگی زیادی است که در اثر باد و باران طی قرنها دچار فرسایش شده و اشکال عجیب و غریبی یافته اند. اما مردم محلی برای چگونگی شکل گرفتن آنها افسانه های عجیب تری روایت می کنند.

«بشکافته سنگ، عروس تله، داماد تله، علی عموتله و مگس تله» از جمله این سنگ های عظیم الجثه هستند. معروف‌ترین آنها «بشکافته سنگ» است. کوه عظیم سنگی که به گونه ای از وسط دونیم شده که انگار کوه را صاف برش داده اند و شکاف بزرگ میان آن، سردابه وسیعی است که دامداران در تابستان های گرم، گله های خود به میان این شکاف می برند. سرمای میان بشکافته سنگ به حدی است که گوسفند ذبح شده تا چندین روز سالم می ماند. اهالی ملومه، افسانه ای درباره بشکافته سنگ دارند و می گویند حضرت علی (ع) با شمشیرش این کوه را شکافته است.

«عروس تله»، سنگ عظیمی است که انگار عروسی تورش را بر دشت پهن کرده است. این صخره سنگی با مجموعه صخره های دیگر،  به دره عمیقی منتهی می شود که غاری پر از یخ در آن قرار دارد. پایین دره روستای «ملومه» است و درصورت لغزیدن صخره ها، ملومه از بین می رود.

درباره وجه تسمیه «عروس تله»، اهالی می گوید: «در قدیم نوعروس و دامادی برای دیدارهای عاشقانه پای این کوه می آمدند و در اثر نفرین مادرشوهر تبدیل به سنگ شدند.» و درباره صخره موسوم به «علی عمو تله» هم می گوید: «پیرمردی با پسر و عروسش زندگی می کرد. عروس از حضور پدرشوهر در زندگی ناراضی است و شوهر را راضی می کند که پدر پیر را از خانه بیرون برده و سر به نیست کند. در نهایت پسر پدر خود را در زنبیلی قرار داده و بالای صخره عموعلی تله می برد و او را از آنجا پرت می کند و پدر پیر می میرد.»

در لای صخره موسوم به مگس تله هم کلونی های زنبور عسل قرار دارد. اهالی منطقه به زنبور عسل، مگس می گویند.

روستاهای عین شیخ و ملومه، خاستگاه موسیقی گالشی است و شخصیت های بزرگی را در خود پرورانده است. سازهای «گِلِ فیشته» و« سرنای» گالشی، از سازهای بومی این منطقه است.

«آقای امیدی» معروف به «عموعطار»، در روستای ملومه چایخانه ای دارد و با انواع دمنوش های گیاهی از مسافران و طبیعت‌گرد پذیرایی می کند. مزرعه گندم او – که به گفته خودش ملک آبا و اجدادی است درست در جوار بشکافته سنگ قرار دارد.

انتهای پیام