شهر قم در گذر تاریخ هفت هزار ساله

بر اساس سفال‌هایی که طی کاوش‌های باستان شناسان به دست آمده استقرارهای همزمان با تپه سیلک کاشان در تپه قلی درویش قم وجود داشته است. بنابراین شهر قم با بیش از ۳۶۰ اثر تاریخی قدمت هفت هزار ساله دارد. عید نوروز فرصت مناسبی است تا بناهای تاریخی قم را هر یک هویت تاریخی و فرهنگی، اجتماعی قم هفت هزار ساله را به نمایش گذاشته‌اند، بشناسیم.

در دهمین شماره از پرونده خبری سیمای گردشگری قم، به معرفی برخی بناهای دوره‌های اشکانی و ساسانی تا سلجوقی و صفویه می‌پردازیم.

کاروانسرای پاسنگان

در مسیر جاده قم – کاشان وحد فاصل ۲۰ کیلومتری شهر قم قرار دارد. این کاروانسرا به شکل مربع ۵۰×۵۰ متر و به صورت چهار ایوان بنا شده که چهار گوشه بنا چهار برج نیم دایره و در طرفین ورودی ساختمان ده طاقنمای تزیینی بنا شده است.

در کاروانسرای پاسنگان اطاق چهارپا داران منحصر به اتاق کوچکی می‌شود. تمام کاروانسرا از آجر ساخته شده که روی پایه‌ای مرکب از سنگ‌های بزرگ که از سطوح رودخانه گردآوری شده، قرار گرفته است.

از نظر قدمت کاروانسرای پاسنگان را متعلق به دوره صفوی می‌دانند. از بررسی کاروانسرای پاسنگان چنین بر ‌آید که اساس معماری کاروانسرا مانند سایر بناها تابع شیوه سنتی و سبک رایج زمان صفویه بوده است و ساختمان آن از روزگاران کهن تا به امروز دگرگونی خاصی نیافته است.

سقف کاروانسرا مسطح به گنبدهای قوسی شکل در چهار سوی آن تقارن را بر محور مهمانسرا رعایت کرده است. اصولاً در کاروانسراهای مناطق کویری جهت ایمنی دیوارهای بلندی اطراف کاروانسرا را احاطه می‌کرده که کاروانسرای پاسنگان نیز این ویژگی را دارد. در مجاورت این کاروانسرا آب انبارهایی واقع شده که هنگام استراحت کاروانیان از آن استفاده می‌شده است.

قلعه زار بلاغ

این قلعه در ٥٤ کیلومتری مسیر جاده قدیم قم به تهران قرار گرفته و شامل محوطه وسیعی است که بر روی یک پشته طبیعی قرار دارد. در مرکز آن قلعه سنگی دیده میشود. این قلعه با نقشه ای بیضی شکل با مصالح لاشه سنگ ملات گچ گل و خشت ها احداث شده و بخش اصلی آن ساختمانی دو اشکوبه است.

ورودی آن در جبهه جنوبی قرار دارد. با توجه به مطالعات صورت گرفته برخی این قلعه را سلوکی – اشکانی و برخی مادی می‌دانند. به دلیل شباهت نزدیک معماری زار بلاغ با معبد نوشیجان می‌توان آن را از نوع بناهای مذهبی به حساب آورد.

میل صفرعلی

این میل تاریخی در نزدیکی روستای کاج قرار دارد و به نظر می‌رسد از آثار دوره سلجوقی در این منطقه باشد. ارتفاع میل صفر علی تا سطح دشت ۶۰ تا ۸۰ متر است. نمای میل از سنگ لاشه و ملات ساروج است و میانه‌اش، لاشه سنگ بدون ملات است. ارتفاع آن ٦/٨٠ متر و قطر قاعده آن ۷ متر و پیرامون آن ۲۲ متر است.

شکل برج مخروطی است و در درون آن تا ارتفاع ۵ متر با لاشه سنگ پرشده و درون آن اتاقکی مدور ایجاد شده است که قطر آن به ٣/٤٥ متر و کلفتی دیوار به ۱/۷۰ متر می‌رسد.

دیوار داخلی تا بلندای یک متر صاف و از آن به بعد، سقف قوسی شکل آغاز می‌شود که در وسط آسمانه‌ای به قطر ۷۵ سانتیمتر ساخته شده است. سقف آن هم از سنگ و ساروج است.

کلفتی سقف در قسمت آسمانه ٤٠ سانتیمتر است و پس از آن روی قوس سقف را با سنگ چین مسطح کرده اند و در لبه دیوار آن سنگ‌هایی کار گذاشته شده که ارتفاع آن ٤٠ سانتیمتر و شش سانتیمتر بیرون آمده است.

 اتاقک در جبهه شرق رو به سوی روستای کاج، دارای دری است که یک متر ارتفاع و ۷۵ سانتی‌متر عرض دارد. هر چند برای ساختن میل از سنگ لاشه استفاده شده اما با قرار دادن طرف صاف سنگ به سمت خارج برای برج نماسازی کرده‌اند. به علت از بین رفتن سقف و دیوارها بنا در حال حاضر فاقد هر گونه تزیین است.

چهار طاقی نویس

در منطقه کوهستانی بخش خلجستان قم در روستای زیبای نویس قرار دارد. این چهار طاقی که از نمونه‌های اولیه چهار طاقی‌های عصر ساسانی است در ابعادی کوچک و محلی در اوایل دوران اسلامی ساخته شده است.

چهار طاقی نویس یکی دیگر از نمونه‌های چهار طاقی‌های منفرد در ایران با شکل متقارن چهار وجهی و با قاعده مربع است. بنا از چهار پایه با چهار طاق تشکیل شده که گنبدی به واسطه چهار فیلپوش بر روی آن‌ها ساخته شده است. مصالح بنا منحصراً عبارت است از قلوه سنگ و لاشه سنگ‌های بدون تراش با ملات گچ چهار سوی بنا، چشم اندازی باز و بدون هیچگونه در یا پنجره و مانعی است.

قلعه تپه طغرود

بنای قلعه طغرود در جنوب جعفرآباد در روستایی به نام طغرود قرار گرفته است. با توجه به بررسی‌های انجام شده در این بنا آثاری از دوره‌های اشکانی ساسانی و دوره اسلامی دیده می‌شود.

در بررسی سطحی تپه تنوع و فراوانی سفال‌ها مشخص هستند که نشان دهنده مسکونی بودن این قلعه تا قرن‌های ۶ و ۷ هجری قمری است.

این قلعه احتمالا بر فراز تپه‌ای قرار گرفته بوده است. این قلعه بیضی شکل بوده و ابعاد آن حدودا ۱۰۰ × ۲۰۰ متر است و ارتفاع آن در بلندترین نقطه به حدود ۱۰ متر می‌رسد. شیب تپه بیشتر به طرف جنوب قرار گرفته است.

انتهای پیام