عظمت و زیبایی در آجر به آجر خانه‌های تاریخی تبریز
مجله خبری آبادی 118/آذربایجان شرقی وقتی نامی از تبریز به گوش می‌خورد ناخودآگاه ذهن‌ها به سمت آثار تاریخی و باستانی آن می‌رود که هر کدام گوشه ای از تاریخ کهن این دیار را به تصویر کشیده اند.
کافی است در محله‌های قدیمی شهر تبریز قدم بزنید تا خانه‌های قدیمی و تاریخی پیش روی شما پدیدار شوند، خانه‌هایی که در هر خشت و آجرشان می‌توان داستانی از گذر تاریخ را خواند و با شناختن هر کدام از آنها می‌توانید بخش تازه‌ای از هویت این شهر را ببینید.
معماری اعجاب‌انگیز خانه‌های تاریخی تبریز، نمای قدیمی شهر، طرح و نقش جذاب قالی‌های تبریز، هرساله علاقه‌مندان به تاریخ، فرهنگ و هنر را به سمت این شهر جادویی می‌کشاند. در این گزارش به سراغ خانه‌های تاریخی تبریز رفتیم که زیبایی و شکوه آنها شهره عام و خاص است و در میان دیگر آثار این شهر هم‌چون نگینی می‌درخشد تا بخشی از هویت غنی و نبوغ معماران و استادکاران تبریزی را به رخ بکشیم.
مجموعه خانه‌های دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنر اسلامی تبریز
دانشکده معماری دانشگاه هنر اسلامی تبریز از مجموعه خانه‌های قدیمی بهنام، قدکی و گنجه‌ای‌زاده تشکیل یافته است که‌در ذیل به شرح آنها می‌پردازیم.
خانه بهنام
این بنا که قدیمی ترین خانه دانشکده معماری است، از اواخر دوره زندیه (قبل از زلزله مهلک سال ۱۱۹۳ هـ .ق) به یادگار مانده و دیواره نگاری‌های موجود در آن که مربوط به دوره زندیه است، خود شاهد این مدعا است. ورودی آن از کوچه مشیردفتر بوده و دسترسی آن به وسیله یک دالان از هشتی خانه قدکی است و از دو بخش اندرونی و بیرونی تشکیل شده است.
بیرونی خانه شامل طنبی (شاهنشین)، کله‌ای‌ها و اتاق‌های استراحت مهمانان بوده که در ضلع شمالی حیاط مستطیلی کشیده‌ای موسوم به حیاط بیرونی شکل گرفته‌اند. روایت است که والی شهر تبریز (اعتمادالدوله) در این خانه زندگی کرده است (قبل از ساخته شدن قدکی). این ساختمان از دو طبقه و در بعضی از نقاط از سه طبقه تشکیل شده است.
ارسی بزرگ چهار لایه که طول آن بالغ بر هفت متر و عرض آن چهار متر است و با نقوش هندسی و اسلیمی و شیشه رنگی تزئین شده، دیواره نگاری‌های دوره زندیه که در آنها از کارهای خیلی ظریف تذهیب گرفته و پرتره و نقوش گل، مرغ، شکارگاه‌ها و منظره‌ها در آن دیده می‌شود و قسمتی از تزئینات آن را تشکیل می‌دهد. نمای اصلی آن از رواقی با سر ستون‌های زیبا و گچبری بی نظیری که در بالای آن دیده می‌شود، تشکیل شده است. در داخل رواق، نقوش بند برجسته با ارسی ترکیب بدیعی را به وجود آورده و در بالای ورودی‌های آن طاق و مقرنس‌های گچی به چشم می‌خورد. در تعمیرات و کارهای مرمتی ساختمان فوق، تاریخی از معماری این مرز و بوم دیده می‌شود. تغییراتی که در طول ۲۰۰ سال گذشته در آن ایجاد شده در زیر این پوشش‌ها خودنمایی می‌کند و این خانه شاید برای ما بزرگترین تاریخ نگار معماری این منطقه باشد.
خانه قدکی
این بنا حدود ۱۵۰ سال قبل در اواسط حکومت قاجاریه ساخته شده است. ورودی این خانه از کوچه مشیر دفتر(معبری است که کوچه مقصودیه و خیابان ارتش را به هم متصل می‌کند) است، بعد از سر در زیبای این خانه به هشتی باابعاد مناسبی که به عنوان تقسیم کننده عمل می‌کند، رسیده و نهایتاً به حیاط بیرونی خانه وارد می‌شویم.
هشتی موصوف در گذشته ساکنان را به بیرونی خانه راهبری می‌کرده است. این خانه دارای دو بخش اندرونی و بیرونی بوده، فضاهای بیرونی شامل تالار اصلی(طنبی)، کله‌ای‌ها، تالار فرعی و اتاق‌های‌خواب و استراحت مهمانان بوده است.
خانه گنجه‌ای‌زاده
ساختمان مذکور از دو قسمت تشکیل شده است و به صورت L شکل است. قسمتی از آن که مشابه ساختمان بهنام است، مربوط به اوایل دوره قاجاریه می‌شود و قسمت دیگر که بعداً به آن اضافه شده است مربوط به اواخر حکومت قاجاریه و حتی‌حکومت پهلوی است.
ورودی آن از کوچه مقصودیه بوده و تغییرات عمده‌ای که در طول سالیان گذشته در آن انجام شده نظام خانه‌های سنتی دوره قاجاریه را در این خانه تغییر داده است یعنی حیاط اندرونی از بین رفته و از حیاط بیرونی فضای بازی به یادگار مانده است و با توجه به نوع ساختمان دوم که از نوعی معماری برونگرا برخوردار است، فضای بازی در قسمت‌های شمالی و شرقی و غربی این بنا به چشم‌می‌خورد. قسمت اول این ساختمان به وسیله یکی از خان‌های معروف تبریز احداث شده و قسمت دوم آن که بعداً به آن اضافه شده توسط خاندان گنجه‌ای زاده بوده است.
خانه صدقیانی
این خانه در شرق خانه بهنام از مجموعه دانشکده معماری قرار داشته و از طرف دیگر تا خیابان ارتش کشیده شده است. وسعت آن بالغ بر ۸۰۰۰ متر است، چهار خانه و یک باغ در آن قابل تفکیک هستند. ارتباط خانه‌ها با یکدیگر نشانگر این‌است که همه متعلق به یک خانواده بوده‌اند. زیر بنای آن بالغ بر ۵۰۰۰ متر بوده که در دو طبقه و گاهاً در سه طبقه دیده شده است.
خانه‌های مذکور به صورت زیر نامگذاری شده است. خانه مرکزی، خانه غربی و باغ سنتی و خانه‌های شرقی (شمالی،جنوبی)، مساحت خانه مرکزی حدود ۳۰۰۰ متر است. مساحت خانه غربی و باغ سنتی نیز در حدود ۳۰۰۰ متر بوده و برای خانه‌های شرقی نیز مساحتی در حدود ۲۰۰۰ متر قابل پیش بینی است. این ملک جز ملک صدقیانی بوده که در دوره‌ای از ملک مذکور جدا شده و در اختیار یکی از اقوام نزدیک قرار گرفته است.
خانه دومی را می‌توان خانه شرقی جنوبی نام گذاری کرد. این خانه در حدود ۱۰۰۰ متر عرصه داشته و حدود ۵۰۰ متر زیر بنا دارد که در دو طبقه شکل گرفته است. وجود یک حیاط در جنوب و شکل‌گیری ساختمان در قسمت شمالی آن با بنایی نسبتاً معمولی نشان می‌دهد که این خانه در دوره‌ای برای اسکان یکی از اقوام نزدیک مورد استفاده بوده است.
این خانه‌ها توسط دانشگاه هنر اسلامی تبریز خریداری شده و پس از مرمت وارد مجموعه دانشگاهی خواهد شد.
خانه مشروطیت
این خانه در سال ۱۲۴۷ هجری شمسی توسط حاج‌مهدی کوزه کنانی معروف به «ابوالمله» و بدست حاج ولی معمار تبریزی ساخته شده است و در محله قدیمی راسته کوچه و در ضلع غربی مجموعة بازار تبریز واقع است. این بنا دارای دو طبقه و شامل اندرونی و بیرونی است و مساحتی بیش از ۱۰۰۰ متر مربع دارد. سرسرای آن دارای یک نورگیر سقفی است که بر روی چهار ستون بلند با سرستون‌های گچبری بنا شده است و داخل آن با آیینه و شیشه‌های رنگی به طرز زیبایی تزئین یافته است که معروف به کلاه فرنگی است.
زیباترین و جالبترین قسمت بنا، طنبی ضلع جنوبی بوده که مشرف به حیاط است و حدود ۵۰ متر مربع وسعت دارد و مزین به پنجره‌های بسیار زیبای اروسی و درب‌های گردویی ظریف و زیبا است. اتاق‌های جانبی(گوشوار) دارای سقفی چوبی با تزئینات برجسته هشت ضلعی و درهای چوبی با طرح‌های برجسته اسلیمی و گل و برگ است. مصالح بکار رفته در ساختمان سنگ و آجر و خشت بوده و این خانه محل اجتماع سران و دوستداران نهضت مشروطه بوده و اینک به عنوان ساختمان میراث فرهنگی و نیز موزه مشروطیت از آن استفاده می‌شود.
خانه امیرنظام
خانه امیرنظام در محله ششگلان تبریز واقع شده است. تاریخ احداث آن به زمان حکومت عباس میرزا (قاجاریه) می‌رسد و زمانی محل اقامت امیر کبیر بوده است. این خانه با ۱۲۰۰ متر مربع مساحت مشتمل بر حیاط اندرونی و بیرونی است و حیاط شمالی آن به کوچه فرعی خیابان عارف منتهی می‌شود. در طبقه پایین بنا حوضخانه‌ای وجود دارد که با ستون‌های سنگی و طاق‌های آجری زینت داده شده است. طبقه فوقانی آن شامل یک سالن بزرگ (طنبی) بوده که دارای ایوانی سرتاسری با ۱۶ ستون است. جالبترین قسمت‌های بنا، گچبری‌های زیبا و منقوش آن است که در نماهای شمالی و جنوبی بکار رفته است. این خانه در حال مرمت است و به موزه دوره قاجاریه تبدیل خواهد شد.
خانه شربت اوغلو
این خانه در محله سرخاب قرار گرفته و بنای آن مربوط به دوره قاجاریه است. مساحت آن ۱۵۰۰ متر مربع و زیربنای آن ۱۳۰۰ متر مربع است که در سه طبقه احداث شده است. بخش اصلی ساختمان در قسمت شرقی و بخشی نیز در جبهه غربی احداث شده است. نمای غربی بنا با ۱۲ ستون رفیع و پنجره‌های زیبایش جلوه خاص به بنا داده است. این خانه اکنون به بنیاد ایرانشناسی تبدیل شده است.
خانه سلماسی‌ها
این خانه در خیابان امام، پشت شهرداری تبریز واقع شده است و متعلق به اوایل حکومت قاجاریه است. این بنا دو طبقه و شامل اندرونی و بیرونی است. سردر آن دارای کاربندی گچی و آجری و نیز هشتی است و بیرون آن دارای حوضخانه، طنبی سه دری، طنبی‌های جانبی و آب انبار است. بخش اصلی ساختمان در ضلع شمالی حیاط واقع شده است و در ورودی‌های جانبی طنبی(نشیمن) غربی دو ایوان ستوندار که دارای سرستون گچبری است وجود دارد. طبقه زیرین طنبی‌شمالی به حوضخانه و نشیمن تابستانی اختصاص یافته است. این خانه در حال مرمت است و به موزه سنجش تبدیل خواهدشد.
خانه دکتر اردوبادی
خانه اردوبادی مربوط به دوره پهلوی اول است و در تبریز، خیابان ارتش جنوبی، پلاک ۸۴ واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۶ آبان ۱۳۷۸ با شماره ثبت ۲۴۹۹ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این بنا در سال‌های جنگ جهانی دوم و در زمان اشغال تبریز به دست روس‌ها، کنسولگری عراق بوده است. قدمت خانه اردوبادی به اوایل حکومت پهلوی بازمی‌گردد. خانه اردوبادی ۱۶۰۰ مترمربع وسعت دارد و اعیانی آن در سه طبقه بنا شده است. این بنا هم اکنون به عنوان مرکز اسناد ملی شمال غرب مورد استفاده قرار می‌گیرد.
خانه لاله‌ای ( مرکز پژوهشی یحیی ذکاء)
خانه لاله‌ای مربوط به اوایل دوره پهلوی است و در چهار راه شهید بهشتی ( منصور سابق) ابتدای کوچه صدر واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۰ آذر ۱۳۷۹ با شماره ثبت ۲۹۱۹ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این بنا در دو طبقه با عرضه ۹۰۰ متر مربع و اعیانی ۶۰۰ مترمربع احداث شده است و مربوط به دوره پهلوی اول است. قسمت اصلی بنا در سمت شمال قرار گرفته و دارای دو ورودی از طرف غرب و جنوب غربی است و بدنه شرقی و غربی حیاط آن، که دارای حوض و باغچه است طاق نماهای آجری دارد، ورودی به طبقه همکف، از طریق دو راهرو انجام می‌گیرد که دارای یک اتاق مرکزی و دو اتاق جانبی است.
در قسمت شمال آن نیز حیاط خلوت کوچکی ایجاد شده که نور فضاهای داخلی را تأمین می‌کند. ارتباط به طبقه اول از طریق راه پله کلاه فرنگی است. در مرکز طبقه اول نیز، تالاری بزرگ به همراه اتاق‌های جانبی دیگر قرار گرفته است. نمای ساختمان دارای قاب بندی‌های آجری پرکار است و دو ایوان با ستون و سرستون‌های گچبری شده جلوه خاصی به آن بخشیده است این خانه، متعلق به مرحوم یحیی ذکاء از پژوهشگران معاصر بوده که کنون به”دفتر پژوهش‌های تاریخی یحیی ذکاء” تبدیل شده است.
خانه علی مسیو
خانه علی مسیو در خیابان ارتش جنوبی – کوچه صدر – بن بست ختایی‌ها – پلاک ۵۰ واقع شده است، قدمت بنا مربوط به دوره قاجار است. علی مسیو یکی از شخصیت‌های برجسته و مشهور نهضت مشروطه در آذربایجان بوده و این خانه منسوب به او است.
وی یکی از بنیانگذاران دسته مجاهدین تبریز و از رهبران ایشان بوده و همیشه در سختی‌ها پای مردانگی پیش گذاشته و گره از کارها می‌گشود.
خانه علی مسیو شامل دو حیاط با اتاق‌های جانبی در سه وجه حیاط اندرونی و در دو وجه حیاط بیرونی است. این دو حیاط به وسیله یک ورودی به هم ارتباط دارند و حیاط اندرونی با دو پله اختلاف سطح نسبت به حیاط بیرونی در ارتفاع بالاتری قرار گرفته است. بنا شامل دو طبقه بوده و از زیرزمین ضلع غربی به عنوان ورودی خانه همسایه استفاده می‌شود.
خانه نعمت زاده
خانه نعمت‌زاده مربوط به دوره قاجار است و در تبریز، خیابان مقصودیه، بن‌بست نعمت‌زاده، پلاک ۴۲ واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۱ مهر ۱۳۸۳ با شماره ثبت ۱۱۱۷۰ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این بنا یکی از خانه‌های زیبای تبریز و معروف به خانه نعمت زاده است. این بنا در دو طبقه همکف و اول بنا شده است. خانه شامل یک هشتی ورودی که دسترسی حیاط را ممکن می‌سازد. بنا در دو ضلع شمالی و شرقی احداث شده است که طبقه همکف در ضلع شرقی شامل ورودی اصلی به خانه، هشتی ورودی به ساختمان، راه پله دسترسی به طبقه اول و دو اتاق است و در ضلع شمالی طنبی، راه پله دسترسی به طبقه اول و دو گوشوار در طرفین طنبی است.
طبقه اول نیز دارای یک طنبی، سرسرا و دو گوشوار در گوشه‌های ضلع شمالی ساختمان و چهار اتاق در ضلع شرقی بنا بوده و نمای ساختمان شامل ایوان با دو جفت ستون و پنجره های ارسی و آجرکاری و گچبری است.
خانه علوی یا صرافلار
تاریخ این خانه قدیمی به دوره قاجاریه – پهلوی بر می‌گردد که به صورت زیرزمین و یک طبقه فوقانی با معماری اصیل ایرانی احداث شده است و دارای ایوان در نمای اصلی بوده که بر روی دو ستون استوار شده و دارای گچکاری‌های زیبا است. سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان با همت خود اقدام به خرید، مرمت و رسیدگی این بنای ارزشمند کرده و آن را به مرکز آموزش هنرآموزان و تجمع هنرمندان رشته سفالگری تبدیل و از سال ۱۳۷۴ نیز به عنوان نمایشگاه و خانه سفال در معرض دید بازدیدکنندگان قرار داده است.
خانه نیکدل
خانه نیکدل مربوط به دوره قاجار است و در تبریز، خیابان امام خمینی، خیابان مقصودیه، پلاک هفت واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۴ مرداد ۱۳۸۲ با شماره ثبت ۹۴۷۰ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
خانه پروین اعتصامی
این خانه در چایکنار نرسیده به پل منصور واقع شده است و شامل دو بخش قاجاریه و پهلوی بوده که بناهای قاجاریه از بین رفته و اکنون ساختمان دوره پهلوی اول باقی مانده است. به دلیل تعلق این خانه به خانواده شاعره پر افتخار معاصر پروین اعتصامی به این نام شناخته شده است.
خانه ثقه الاسلام
خانه ثقه الاسلام تبریزی در خیابان چایکنار و مابین پل قاری و مسجد صاحب الامر واقع شده است. این ساختمان آجری جزو بناهای آجری نادری است که در سه طبقه ساخته شده است . ثقه الاسلام از مبارزان دوره مشروطه بود که در صبح عاشورای ۱۳۳۰ قمری توسط اشغالگران روس به دار آویخته شد.
خانه خیابانی
خانه شیخ محمد خیابانی، یک بنای تاریخی در مرکز تبریز است که شیخ محمد خیابانی ۱۰ الی ۱۵ سال آخر عمر خود را در آن زیسته بود. این خانه که در میدان شهید بهشتی تبریز (چهارراه منصور سابق) واقع شده، در اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی احداث شده است. خانه در یک طبقه ساخته شده و شامل دو حیاط اندرونی و بیرونی است. حیاط بیرونی به فرم باغ ایرانی بوده که بعدها دستکاری شده است. بنا با حیاط بیرونی توسط دو ورودی ارتباط دارد که در امتداد این درها، دو راهرو دسترسی به سالن اصلی (طنبی) و اتاق‌های جانبی را امکان‌پذیر می‌سازد.
بنا دارای یک سالن بزرگ (طنبی) دو اتاق در طرفین و چهار اتاق به عنوان فضاهای خدماتی در پشت گوشوارها است، نورگیر طنبی از هر دو حیاط اندرونی و بیرونی است؛ در حالی که نورگیری گوشوارها فقط از حیاط بیرونی است. زیرزمین خانه در زیر طنبی واقع شده که دسترسی آن از حیاط اندرونی است. در این خانه پلان و نما کاملاً قرینه هستند. بنا دارای آجرکاری‌های دوره پهلوی است که در بالای هر کدام از پنجره‌ها فرم کتیبه‌های آجری متفاوت و به صورت قرینه هستند. نمای حیاط اندرونی دارای آجرکاری با کتیبه‌های ساده گچی است. سطح حیاط بیرونی به اندازه دو پله پایین‌تر از سطح کوچه و هم‌چنین از سطح بنا نیز سه پله پایین‌تر است و با انواع درختان میوه پوشیده شده است در قسمت ورودی به حیاط بیرونی انباری وجود دارد که با استفاده از فضای جرز ساباط ساخته شده است. حیاط اندرونی در سه ضلع جنوبی، غربی و شرقی دارای فضاهای خدماتی است و تقریبا هم سطح با بنا است.
خانه حریری
خانه حریری مربوط به دوره قاجار است و در تبریز، خیابان تربیت، کوچه نور هاشمی، پلاک ۱۳۲ واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۷ دی ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۲۴۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
تاریخچه این بنا به اوایل دوران قاجار برمی‌گردد که دو حیاط بیرونی و اندرونی و دو بلوک خانه دارد و هر دو رو به قبله است. نمای ساختمان بیرونی جلوه گاه هنر اصیل ایرانی و دارای نقاشی‌های بسیار زیبا و اصیل است که الهام گرفته از موضوعات اساطیری قدیم از جمله داستان یوسف و زلیخا از قرآن مجید و دیگر تواریخ و داستان‌ها است و سقفی سراپا نمونه قدرتمند و شگفت انگیزی از مینیاتور ایرانی است. هنر دیوارنگاری قاجار را شاید بتوان یکی از پررونق ترین و مهمترین هنرهای دوره قاجار به شمار آورد.
خانه حیدرزاده
خانه حیدر زاده در خیابان امام. کوی مقصودیه، پشت عمارت شهرداری واقع است و در ۳۰۰۰ متر مربع با دو حیاط اندرونی و بیرونی در دو دوره اوایل و اواخر دوره قاجار ساخته شده است. بخش اصلی و وسیع آن متعلق به اواخر دوره قاجار بوده و طنبی و اتاق‌های جانبی جنوب شرقی این بنا متعلق به اوایل دوره قاجار است. طاق و کاربندی و آجر کاری زیر زمین و حوضخانه این بنا از زیباترین کاربندی‌های خانه‌های قدیمی استان است. پنجره‌های طنبی‌ها دارای اروسی و شیشه‌های رنگی است.
این بنا در نقشه دارالسلطنه تبریز (۱۲۹۷ ه۰ق) به نام خانه حاج قلی خان سرتیپ آورده شده است، دقیق ترین اطلاعات موجود، غیر از عکس‌های هوایی سال ۱۳۳۵ و ۱۳۴۵، نقشه‌های تهیه شده در سال ۱۳۷۳ است. خانه حیدرزاده به دلیل ارزش‌های تاریخی و معماری آن در سال ۱۳۷۸ تحت شماره ۲۵۲۴ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. این بنا در سال ۱۳۸۰ از سوی طرح پردیسان سازمان میراث فرهنگی کشور تملک و از آن تاریخ به عنوان مرکز اطلاع رسانی گردشگری شهر تبریز و استان آذربایجان شرقی تحت عملیات مرمت و احیا قرار گرفت.
خانه حیدرزاده در دو طبقه بنا شده است. این خانه دارای دو حیاط مستقل بیرونی و اندرونی است که توسط یک تالار با شکوه با پنجره‌های چوبی پرکار از هم جدا شده‌اند. در بخش زیرین حوضخانه‌ای زیبا قرار دارد که با طاق‌های چهار بخشی کم نظیر بندکشی برجسته و آجرهای رنگ شده تلألو خاصی دارد. فضاهای مختلف این بنا از طریق یک سرسرای مرکزی با ستون‌های گچ بری، پلکان عریض و با شکوه و نورگیر سقفی به یکدیگر ارتباط می‌یابد.
اتاق شاه نشین، اصلی ترین و زیباترین فضای خانه حیدرزاده است، در طرح مرمت و احیای مجموعه، کاربری اختصاص یافته به اتاق به صورت یک فضای چند منظوره مورد استفاده قرار گرفته است. با توجه به اینکه طیف وسیعی از فعالیت‌های اطلاع رسانی می‌تواند از طریق نمایش نمونه‌های عینی آنها صورت پذیرد، لذا اختصاص بخش‌هایی از بنا به فضاهای نمایشگاهی نیز امکان پذیر است.
در این بنا تزیینات متنوعی وجود دارد که شامل در و پنجره‌های پرکار چوبی، نرده‌های فلزی، گچ بری، نقاشی، بخش زیرزمین مجموعه با طاق آهنگ منظم اجرا شده و روشنایی آن از طریق پنجره‌های روبه حیاط تأمین می‌شود.
(تصاویر این گزارش از موتورهای جستجوگر دریافت شده و متعلق به مجله خبری آبادی 118 نیست)
انتهای پیام
