نمونه‌ای از معماری خانه‌های «دارفلکی» در رشت

بوستان ملت شهر رشت، تا دهه ۱۳۷۰ باغ متروکی بود که به واسطه درختان تنومند و بلند آزاد و رشد بیش از حد گیاهان، به تاریکی می‌زد. از این رو بین مردم به «سیاباغ» شهرت داشت. این باغ روزگاری محل تجمع افراد معتاد و ناباب بود. ولی پس از بهسازی و بازپیرایی باغ از سوی شهرداری رشت، سیاه باغ، بوستانی برای ملت شد. تملک و بهسازی این باغ توسط شهرداری رشت در اواخر دهه ۱۳۷۰ صورت گرفت و طی چند فاز بهسازی این باغ ادامه یافت و به مرور عناصری برای زیبایی این باغ افزوده شد.

یکی از نخستین عناصر، خانه موسوم به «کلبه میراث روستایی» است.این خانه، نخستین نمونه از الگوی برچیدن و دوباره چینی یک خانه با معماری بومی گیلان بود که بعدها همین شیوه در اجرای موزه میراث روستایی گیلان واقع در جنگل‌های سراوان به کار گرفته شد.  اکنون اگر به بوستان ملت بروید، در ورودی نخست و در میانه خیابان منتهی به شهید انصاری، کلبه دوطبقه گالی پوش (سقفی با پوشش ساقه‌های برنج) جلب توجه می‌کند. کلبه‌ای  که یاد خانه‌های روستاهای گیلان قدیم را روایت می‌کند.

در گذشته خانه‌های جلگه‌های گیلان با ارتفاع بلند ساخته می‌شد و به جای حلب، با ساقه‌های دسته شده برنج که در یک جهت گره می‌خورد، پوشانده می‌شد. با وجود باران‌های شدید در بخش جلگه، همین پوشش برای جلوگیری از باران کافی بود و سالی یک بار گالی‌های سقف بازبینی می‌شد و در صورت پوسیدگی، تعویض و یا از نو دوباره چینی می‌شد. البته این مهارت سنتی مسقف کردن خانه‌ها با ساقه برنج، منسوخ شده است. هرچند گالی‌های سقف و بخش‌های چوبی پوسیده شده کلبه روستای بوستان ملت، سال گذشته توسط اداره کل میراث فرهنگی گیلان تعویض شد.

حالا در ابتدای بوستان ملت، خانه گالی‌پوش موسوم به «دارفلکی» شیوه سنتی معماری جلگه‌های گیلان را به تصویر می‌کشد. خانه‌ای با ستون‌های چوبی تراش خورده و تلاری با نرده‌های چوبی ضربدری در طبقه نخست، و نرده‌های چوبی تزئین شده در طبقه دوم.

بر اساس شناسنامه ثبتی اثر، این خانه نمونه‌ای برجسته از معماری بومی شرق گیلان (مناطق جلگه ای) است که در راستای احیا و بازسازی خانه‌هایی معروف به دارفلکی در سال ۱۳۷۸، از محله‌ای بنام کنف گوراب در نزدیکی روستای رودبنه شهرستان لاهیجان از محل اعتبارات تبصره ۲۵ استانی خریداری شد و با طراحی و نظارت مهندس میرعطاءالله سعیدنیا برچیده و پس از انتقال مطابق شرایط اولیه دوباره چینی شده است.

قدمت این بنا بیش از ۱۳۰ سال است. این نوع خانه‌ها عموما با دو اشکوبه (طبقه) هستند و هر اشکوبه دارای یک تاسه چشمه (اتاق) است. تعداد پایه‌های این نوع خانه‌ها در سه نوع ۶پایه (دو چشمه) و ۱۰ پایه (شش چشمه) مرسوم بوده که بنای موجود با مساحت ۱۹۶ متر مربع از نوع ۱۰ پایه (چهار چشمه) است. برای فرار از رطوبت زمین و ایجاد کوران هوا این خانه‌ها روی پی‌ها و کرسی‌هایی در ارتفاع بالای سطح زمین احداث می‌شده است. به همین علت این خانه در ارتفاع حدود دو متر بالاتر از سطح زمین بنا شده است. پایه ساختمان بر روی قشر ضخیمی از گل رس کوبیده شده و به نام «چینه» قرار گرفته است. کف طبقه اول با دو ردیف تیر قطور به نام‌های بنه دار و «سرکش» تیرریزی شده، سپس تیرنال و به روی آن «سرنال» قرار می‌گیرد و «سرستون‌ها» به روی سرنال استوار می‌شوند. تنه درختان در این خانه‌ها بدون تراش و به‌صورت کاملا طبیعی به کار رفته شده است و تا ارتفاع کمتر از دو متر کرسی ساختمان بدون هیچ اتصالی و فقط بر اساس وزن سازه پایدار است.

ایوان در اشکوب اول و تِلار در اشکوب دوم از مهمترین عناصر این خانه‌ها هستند که لایه‌ای نیمه محصور و نیمه باز بوده و گاه دور تا دور بنا را احاطه می‌کرده است. هسته مرکزی این خانه شامل اتاق‌های نشیمن و خواب  است. ارتفاع اشکوب اول در این خانه سه متر و ۳۰ سانت و اشکوب دوم دو متر و ۵۰ سانت است. بام ساختمان به شکل هرم است که خرپاهای آن سرچوب‌ها با شیب ۸۵ درصد در راس هرم به یکدیگر متصل شده‌اند. ارتفاع سقف حدود ۶ متر و نیم است که قاعده‌ی آن به وسیله کلاف بوم بر سقف اشکوب دوم قرار می‌گیرد. وسط هرم به وسیله کلاف سرچوب مستحکم شده و سطح بام به وسیله پوشال گالی پوشیده شده است.

درحال حاضر، روی نرده های چوبی طبقه اول، پرده‌ای با عنوان «عکاسخانه سنتی و نمایشگاه دائمی صنایع دستی هنرمندان گیلانی» نصب شده است. وقتی از پله‌های این ساختمان بالا می‌روید، تنها ۲ اتاق تودرتو را می‌بینید. در ساختمان‌های قدیم روستایی، تِلار(یا همان ایوان دورتادور بنا) عنصر مهمی بود که هیچگاه حذف نمی‌شد. تلار جزو واجبات بود تا در گرمای شرجی تابستان بتوان از کوران هوا استفاده کرد. تعداد اتاق‌های ساخته شده، بسته به موقعیت خانواده یک تا چند اتاق بود.

اگرچه پیش از این مدیرکل میراث فرهنگی گیلان اعلام کرده بود قرار است این بنا به عنوان «موزه خوراک» تغییرکاربری یابد، اما ۱۰ سالی می‌شود این ساختمان در اختیار یک فعال حوزه گردشگری است. معصومه گلپور، کارشناس ارشد گردشگری است و از سال ۱۳۹۱ کلبه روستایی را با مجوز اداره کل میراث فرهنگی گیلان در اختیار دارد. از دو اتاق کلبه روستایی، یکی عکاسخانه‌ای  است با انواع لباس‌های محلی در سایزهای مختلف برای گردشگرانی که می‌خواهند با پوشش گیلان قدیم عکسی از سفر خود به یادگار داشته باشند. در اتاق دیگر، انواع صنایع دستی گیلان به فروش می‌رسد؛ انواع محصولات حصیری و وسایلی که با ساقه‌های گیاه لی بافته شده است. انواع صنایع دستی تولید شده با رشتی دوزی، گلیم، چادرشب و… .

گلپور درباره کسب و کارش می‌گوید: این مکان متعلق به اداره میراث فرهنگی است و از الزامات این اداره است که باید صنایع دستی گیلان دراین مکان به فروش برسد. همچنین عکاسی حضور دارد که از علاقمندان با لباس محلی گیلان تصویربرداری می کند. عکس‌هایی که یادگار مسافرانی است که به گیلان و رشت سفر کرده‌اند و دوست دارند با لباس محلی بر تلار خانه‌ای بایستند که سقف بلند و گالی پوش آن یادآور خانه‌های مردمانی است که بیشتر از ۱۰۰ سال پیش در چنین خانه‌هایی زندگی می‌کردند.

گلپور می‌گوید: تا پیش از شیوع ویروس کرونا، استقبال از این کلبه خوب بود. پس از شیوع کرونا، بخاطر رعایت مسایل بهداشتی، مدتی این مرکز گردشگری بسته شد و با شروع دوباره فعالیت‌ها، این کلبه نیز به روی گردشگران باز شد ولی استقبال مثل گذشته نیست. البته به خاطر شرایط اقتصادی از یک سو و کاهش سفر، کمتر برای تهیه عکس استقبال می‌شود و بیشتر فروش صنایع دستی داریم. قبلا خرید رشتی دوزی اقبال بیشتری داشت ولی به خاطر افزایش قیمت رشتی دوزی، ناشی از بالارفتن قیمت مواد اولیه، فروش این صنایع دستی کاهش یافته است. در حال حاضر، عمده‌ِ فروش، صنایع دستی حصیری است.

انتهای پیام