چالشی به‌نام «فارسی‌سازی اسامی اماکن»
هر از چندگاهی از “لزوم فارسی‌سازی اسامی اماکن” سخن گفته می‌شود و مسئولان بر “ممنوعیت به‌کارگیری کلمات خارجی” تاکید می‌کنند.
به گزارش مجله خبری آبادی 118، در تازه‌ترین مورد محمدمهدی اسماعیلی – وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی – امروز (چهارشنبه، اول آذرماه) در حاشیه جلسه هیأت دولت از این موضوع سخن گفت و اظهار کرد: “من از آقای دکتر وحیدی وزیر کشور تشکر می‌کنم. مکاتبه‌ای با ایشان داشتم برای اینکه شهرداری‌ها و استانداری‌ها محکم پای قانون زبان و ادبیات فارسی همکاری کنند و ایشان ابلاغیه خوبی صادر کردند. متاسفانه در بسیاری از شهرهای کشور در ورودی شهر اسم آن شهر با حروف انگلیسی نوشته شده؛ گو اینکه مسابقه‌ای است در تفاخر به استفاده از ادبیات خارجی. این از مصادیقش است که ما شروع کردیم و همه شهرداری‌های کشور موظف‌اند در کوتاه‌ترین زمان این را اصلاح کنند. ورودی‌های شهر با کلمات فارسی باشد و اگر هم نیاز است کلمه انگلیسی استفاده شود با درجه کوچک‌تر و در کنار و حاشیه خط فارسی. همچنین فروشگاه‌های کشور همه باید از کلمات لاتین و خارجی خالی شود. در شورای صیانت و پاسداشت زبان فارسی اهتمام جدی داریم و از این اقدام وزارت کشور تقدیر می‌کنیم.”
اما قوانین موجود در این زمینه چه می‌گوید؟
اصل ۱۵ قانون اساسی در خصوص زبان رسمی کشور
اصل پانزدهم – زبان و خط رسمی و مشترک مردم ایران فارسی است. اسناد و مکاتبات و متون رسمی و کتب درسی باید با این زبان و خط باشد ولی استفاده از زبان‌های محلی و قومی در مطبوعات و رسانه‌های گروهی و تدریس ادبیات آنها در مدارس در کنار زبان فارسی آزاد است.
قانون ممنوعیت به‌کارگیری اسامی، عناوین و اصطلاحات بیگانه [۱]
ماده واحده ـ به منظور حفظ قوت و اصالت زبان فارسی به عنوان یکی از ارکان هویت ملی ایران و زبان دوم عالم اسلام و معارف و فرهنگ اسلامی، دستگاه‌های قانونگذاری، اجرایی و قضایی کشور و سازمان‌ها، شرکت‌ها و مؤسسات دولتی و کلیه شرکت‌هایی که شمول قوانین و مقررات عمومی بر آنها مستلزم ذکر نام است و تمامی شرکت‌ها، سازمان‌ها و نهادهای مذکور در بند (د) تبصره (۲۲) قانون برنامه دوم توسعه موظفند از به کار بردن کلمات و واژه‌های بیگانه در گزارش‌ها و مکاتبات، سخنرانی‌ها، مصاحبه‌های رسمی خودداری کنند و همچنین استفاده از این واژه‌ها بر روی کلیه تولیدات داخلی اعم از بخش‌های دولتی و غیردولتی که در داخل کشور عرضه می‌شود ممنوع است.
تبصره ۱ـ فرهنگستان زبان و ادب فارسی باید بر اساس اصول و ضوابط مصوب خود برای واژه‌های مورد نیاز با اولویت واژه‌هایی که کاربرد عمومی دارند راساً یا با همکاری مراکز علمی واژه‌گزینی و یا واژه‌سازی کند و هر شش ماه یکبار گزارش فعالیت‌های خود را به کمیسیون ارشاد و هنر اسلامی و وسایل ارتباط‌جمعی و حسب مورد سایر کمیسیون‌های مجلس شورای اسلامی تقدیم نماید.
تبصره ۲ـ واژه‌هایی که فرهنگستان زبان و ادب فارسی وضع معادل فارسی را برای آنها ضروری نمی‌داند و نیز کلماتی که هنوز واژه فارسی معادل آنها از سوی فرهنگستان به تصویب نرسیده است، از شمول این قانون مستثنی هستند.
تبصره ۳ـ فرهنگستان‌های علوم و علوم پزشکی و دستگاه‌های آموزشی و پژوهشی، دانشگاه‌ها و دیگر سازمان‌های علمی و فرهنگی مکلفند در زمینه واژه‌گزینی و واژه‌سازی تخصصی اقدام کنند و واژه‌های پیشنهادی خود را به تصویب فرهنگستان زبان و ادب فارسی برسانند.
تبصره ۴ ـ در مواردی که فرهنگستان زبان و ادب فارسی در زمینه واژه‌گزینی و واژه‌سازی تخصصی خواستار همکاری دستگاه‌ها و مراکز علمی، آموزشی، صنعتی و فرهنگی باشد، این دستگاه‌ها و مراکز موظفند با فرهنگستان همکاری کنند.
تبصره ۵ـ کارخانه‌ها، کارگاه‌ها و اماکن تولیدی و خدماتی و تجاری موظفند ظرف مدت دو سال از تاریخ ابلاغ این قانون اسامی تولیدات و ظرف مدت یک سال نام اماکن خود را به نام‌ها و واژه‌های غیربیگانه برگردانند.
تبصره ۶ـ چاپخانه‌ها، مراکز طبع و نشر، روزنامه‌ها و سایر مطبوعات مکلف به رعایت این قانون هستند و در صورت تخلف، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی موظف است مطابق تبصره هشتم همین قانون با آنها رفتار کند.
تبصره ۷ـ صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران موظف است از به کارگیری واژه‌های نامأنوس بیگانه خودداری کند و ضوابط دستوری زبان فارسی معیار را رعایت نماید، سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران و کلیه دستگاه‌های مذکور در ماده واحده موظفند واژه‌های مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی را پس از ابلاغ در تمامی موارد به کار ببرند.
تبصره ۸ ـ تولید و توزیع‌کنندگان کالاها و صاحبان مراکز کسب و پیشه در صورت تخلف از این قانون به ترتیب به مجازات‌های زیر محکوم خواهند شد:
الف ـ اخطار کتبی توسط وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی
ب ـ تعویض علایم و نشانه‌ها و تغییر اسامی و عناوین پس از اعلام وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی توسط وزارت کشور یا دستگاه‌های ذیربط با هزینه متخلف.
ج ـ تعطیل موقت محل کار
د ـ لغو پروانه کار
تبصره ۹ـ نیروی انتظامی موظف است از نصب و استفاده از علایم به زبان و خط بیگانه توسط مراکز تولید، توزیع و صنوف جلوگیری نماید.
تبصره ۱۰ـ آیین‌نامه اجرایی این قانون ظرف مدت دو ماه پس از تصویب با پیشنهاد کمیسیون فرهنگی دولت به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.
علی‌اکبر ناطق نوری
رئیس مجلس شورای اسلامی
آیین‌نامه اجرایی قانون ممنوعیت به‌کارگیری اسامی، عناوین و اصطلاحات بیگانه[۲]
ماده ۱- تعاریف، اصطلاحات و واژه‌های استفاده‌شده در این آیین‌نامه به شرح زیر می‌باشد:
الف – قانون: قانون ممنوعیت به‌کارگیری اسامی، عناوین و اصطلاحات بیگانه مصوب ۱۳۷۵
ب – فرهنگستان: فرهنگستان زبان و ادب فارسی
ج – اسم خاص: اسمی است که برای نامیدن شخص معین یا جای معین یا چیز معین به کار می‌رود.
د – روزنامه و سایر مطبوعات: نشریه‌های نوشتاری یا به صورت‌های دیگر که به‌طور مستقیم با نام ثابت و تاریخ و شماره ردیف، در زمینه گوناگون براساس قانون مطبوعات مصوب ۱۳۶۴/۱۲/۲۲ مجاز به انتشار می‌باشند.
ها- گزارش‌ها و مکاتبات: گزارش‌ها و نامه‌های رسمی که با امضای مسؤولان دستگاه‌های مندرج در قانون ارسال می‌شوند.
و- سخنرانی و مصاحبه رسمی: سخنرانی و مصاحبه روسای قوای سه‌گانه، وزیران، معاونان رییس‌جمهور، رؤسای دیوان عالی کشور و دیوان عدالت اداری، دادستان کل کشور، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، فرماندهان ستادهای مشترک سپاه پاسداران و ارتش و فرماندهان نیروهای پنجگانه سپاه پاسداران و نیروهای سه‌گانه ارتش و فرمانده نیروی انتظامی، معاونان وزیران، رؤسای دانشگاه‌ها و مؤسسه‌های آموزش عالی، رؤسا، معاونان و مدیران کل سازمان‌های دولتی و افراد همتراز آنان.
ماده ۲- دستگاه‌های قانونگذاری، اجرایی و قضایی کشور و سازمان‌های وابسته به آنها و شرکت‌های زیر پوشش، وابسته یا تابعه و شرکت‌های دولتی، ملی‌شده یا مصادره‌شده یا دارای مدیریت دولتی که به نحوی زیر پوشش یکی از وزارتخانه‌ها یا سازمان‌های دولتی اداره می‌شوند و یا به نحوی از انحاء از بودجه عمومی کل کشور استفاده می‌کنند یا قسمتی از بودجه آنان را دولت تأمین می‌کند و مؤسسه‌ها و شرکت‌هایی که شمول مقررات بر آنها مستلزم ذکر نام است مانند سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران، شرکت ملی نفت ایران، سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران، سازمان صنایع ملی ایران، شرکت مخابرات ایران، شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران و همچنین شهرداری‌ها و مؤسسه‌ها و نهادهای عمومی موضوع تبصره ذیل ماده (۵) قانون محاسبات عمومی، مشمول قانون و این آیین‌نامه می‌باشند.
ماده ۳- مقامات مذکور در ماده(۱) و دستگاه‌های موضوع ماده (۲) این آیین‌نامه موظفند الفاظ و واژه‌های بیگانه را در گزارش‌نویسی، نامه‌نگاری، سخنرانی و مصاحبه‌های رسمی به کار نبرند.
ماده ۴ – آن دسته از کلمات عربی و همچنین بعضی از واژه‌های متعلق به سایر زبان‌ها که از دیرباز در زبان فارسی رواج یافته و هم‌اکنون جزیی از زبان فارسی محسوب می‌شود یا واژه‌ها و اصطلاحات عربی برگرفته از متون و معارف و فرهنگ اسلامی که با بافت زبان فارسی معیار هم‌خوانی و تناسب داشته باشد، واژه بیگانه تلقی نمی‌شود.
ماده ۵- مکاتبات و آگهی‌هایی که دستگاه‌های موضوع ماده (۲) برای مخاطبان غیرایرانی تهیه می‌کنند از شمول این آیین‌نامه خارج است.
ماده ۶- افرادی که علاوه بر زبان فارسی به یکی از زبان‌های خاص اقلیت‌های دینی شناخته شده در قانون اساسی یا گویش‌های محلی و قومی رایج در بعضی مناطق ایران سخن می‌گویند، مجازند از اسامی خاص متعلق به آن زبان یا گویش در نامگذاری خدمات؛ محصولات و مؤسسه‌ها و اماکن مربوط با درج معنا و خاستگاه[۳] به خود در همان مناطق استفاده کنند. ماده ۷- تبدیل نام‌های خاص خدمات [۴]یا محصولات ساخت کشورهای دیگر به زبان فارسی الزامی نیست و تغییر اسامی مؤسسه‌هایی که این نوع محصولات را عرضه می‌کنند ضرورت ندارد.
تبصره: مؤسساتی که در سایر کشورها محصولاتی با نام تجاری خاص تولید می‌نمایند، در صورت سرمایه‌گذاری در ایران، می‌توانند در ثبت شرکت سرمایه‌پذیر و عرضه محصولات تولیدشده در ایران، با رعایت سایر قوانین و مقررات مربوط، از نام شرکت خارجی سرمایه‌گذار و نام تجاری خاص محصولات یادشده استفاده نمایند و تفاوت و محدودیتی برای تبلیغات اینگونه محصولات با موارد مشابه داخلی نخواهد بود.
ماده ۸ – کالاهای صادراتی، مشروط بر اینکه در داخل کشور توزیع نشود، از شمول قانون و این آیین‌نامه خارج است.
ماده ۹- عبارت‌های شامل الفاظ بیگانه که در نوشته‌ها یا سخنان موضوع قانون و این آیین‌نامه به لحاظ رعایت امانت در نقل قول یا بیان خصوصیات و مقتضیات تاریخی و اجتماعی و آموزشی ذکر آنها ضرورت دارد از شمول قانون و این آیین‌نامه مستثنی هستند.
ماده ۱۰- فرهنگستان موظف است با همکاری دستگاه‌های مشمول این آیین‌نامه به منظور زمینه‌سازی برای اجرای قانون و این آیین‌نامه تا سه سال واژه‌های بیگانه‌ای را که در دستگاه‌های یاد شده به کار می‌رود به معادل فارسی تبدیل کند[۵].
ماده ۱۱- صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران موظف است با ایجاد واحد مناسب در تشکیلات فعلی خود ضمن زمینه‌سازی برای اجرای قانون و این آیین‌نامه با جدیت از به‌کارگیری واژه‌های نامأنوس بیگانه خودداری کند و ضوابط دستور زبان فارسی معیار را در کلیه برنامه‌های خود رعایت نماید، صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران ملزم است واژه‌های مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی را پس از ابلاغ در تمامی موارد به کار برد.
ماده ۱۲- دستگاه‌های یادشده در ماده (۲) این آیین‌نامه که به کارگاه‌ها، کارخانه‌ها، اماکن تولیدی و تجاری و خدماتی پروانه تأسیس و پروانه کسب یا بهره‌برداری یا اجازه تولید و ادامه فعالیت می‌دهند موظفند پیش از صدور پروانه و اجازه تولید و ادامه فعالیت به متقاضیان ابلاغ کنند تا نسبت به تغییر نام مؤسسه یا محصولات خود و گزینش نام فارسی اقدام کنند.
تبصره: به منظور رعایت حقوق مکتسبه و حمایت از تولیدکنندگان داخلی و صادرکنندگان، ادامه فعالیت واحدها، ارایه خدمات و تولید کالاهایی که قبلا با نام غیرفارسی، پروانه یا مجوز گرفته‌اند منوط به موافقت شورای موضوع ماده (۱۷) این آیین‌نامه است[۶].
ماده ۱۳- کلیه روزنامه‌ها و نشریه‌های فارسی‌زبان موظفند مفاد قانون را در کلیه مطالب خود از جمله آگهی‌ها رعایت کنند. بدیهی است در مورد آگهی‌های خارجی مانند مناقصه‌های بین‌المللی که باید به زبان خارجی چاپ و نشر شوند، طبق مقررات مربوط اقدام خواهند کرد.
ماده ۱۴- استفاده از تابلو یانوشته‌ها یا نشانه‌هایی که منحصراً به خط غیرفارسی تنظیم شده باشد به استثنای نشانه‌های بین‌المللی ممنوع است. نیروی انتظامی موظف است از نصب و ادامه استفاده از آنها جلوگیری کند.
تبصره: در مواردی که کاربرد خط غیرفارسی به تشخیص وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ضرورت داشته باشد، تا یک سوم اندازه خط فارسی بلامانع است[۷].
ماده ۱۵- چنانچه بر سر فارسی بودن یک نام میان صاحب مؤسسه و دستگاه‌های مجری اختلاف‌نظر پدید آید، مرجع تشخیص فرهنگستان خواهد بود که به درخواست دستگاه‌های مجری نظر خود را اعلام خواهد کرد.
تبصره – فرهنگستان موظف است ظرف سه ماه از تاریخ وصول استعلام، نظر خود را اعلام نماید در هر حال تا زمانی که فرهنگستان اعلام نظر نکرده است مجازات‌های موضوع تبصره (۸) قانون اعمال نخواهد شد.
ماده ۱۶- وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی در صورت اطلاع یا مشاهده تخلف از مفاد مواد (۱۲) و (۱۴) این آیین‌نامه طی اخطاریه به متخلف ضمن بیان مورد یا موارد تخلف، ۱۵ روز مهلت تعیین می‌کند تا رفع تخلف صورت گیرد چنانچه پس از پایان مدت مذکور، تخلف رفع نشده باشد مراتب را به حوزه انتظامی محل اعلام می‌نماید تا نسبت به تعویض نشانه‌ها و تغییر اسامی، عناوین و یا نوشتار اقدام لازم به عمل آید. در صورت تکرار تخلف مراتب از طریق مراجع قضایی برای اعمال مجازات‌های بند (ج) و (د) تبصره (۸) قانون منعکس خواهد شد.
ماده ۱۷- به منظور هماهنگی بین دستگاه‌های اجرای ذیربط در انجام تکالیف مشخص شده در قانون و این آیین‌نامه و رفع مشکلات اجرایی، شورای هماهنگی پاسداشت زبان فارسی به ریاست وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و نمایندگان تام‌الاختیار وزرای کشور، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، آموزش و پرورش، علوم، تحقیقات و فناری، صنعت، معدن و تجارت، امور اقتصادی و دارایی و روسای سازمان‌های میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، ثبت اسناد و املاک کشور و صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران و فرمانده نیروی انتظامی، شهردار تهران و رئیس فرهنگستان تشکیل خواهد شد. تصمیمات شورا حسب مورد برای اجرا یا تصمیم‌گیری مراجع قانونی ذیربط ارسال می‌گردد[۸].
تبصره: در صورت لزوم نمایندگان سایر دستگاه‌های ذیربط با دعوت رییس شورا در جلسات حضور می‌یابند.
ماده ۱۸- وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی، سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران و فرهنگستان زبان و ادب فارسی و سایر سازمان‌های ذیربط موظفند به نحو مقتضی از طریق وسایل ارتباط جمعی زمینه‌های اجتماعی، فرهنگی اجرای قانون و این آیین‌نامه را فراهم کنند
اسحاق جهانگیری
معاون اول رئیس‌جمهور
تصویب‌نامه درخصوص عدم صدور مجوز نام خارجی و لاتین مغازه‌ها و فروشگاه‌ها
بنا به تصمیم هیأت وزیران در جلسه مورخ ۱۳۶۱/۳/۲۶ نظر به آنکه اسامی پاره‌ای از مغازه‌ها، فروشگاه‌ها و شرکت‌ها با استقلال فرهنگی و شئونات جمهوری اسلامی ایران منطبق نیست، لذا وزارتخانه‌ها و مؤسسات و سازمان‌های دولتی مسئول در این زمینه موظفند از صدور مجوز و یا هرگونه اقدامی که موجب رسمیت یافتن نام خارجی و لاتین مغازه‌ها و فروشگاه‌ها و شرکت‌های مزبور می‌گردد، احتراز نمایند.
میرحسین موسوی
نخست‌وزیر
سیاست نامگذاری خیابان‌ها و اماکن عمومی و مؤسسات
«مصوب یکصدوهفتاد و نهمین جلسه مورخ ۶۷/۱۱/۴ شورای عالی انقلاب فرهنگی»
(دستگاه اجرا کننده: وزارت فرهنگ و آموزش عالی- وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی- وزارت کشور- وزارت آموزش و پرورش- وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی)
فصل اول
شهرهای جمهوری اسلامی ایران ظاهراً و باطناً باید هر یک نمایانگر تاریخ و جغرافیای تمدن اسلامی باشند و لذا مسئولان نامگذاری باید حتی‌المقدور از نام شخصیت‌های بزرگ فرهنگی و ادبی و علمی درتاریخ تمدن اسلامی و همچنین از نام شهرها و اماکن مشهور در این تمدن استفاده کنند. این شخصیت‌ها و شهرها و اماکن باید در درجه اول مربوط به تاریخ و جغرافیای ایران و در درجه دوم مربوط به تاریخ و جغرافیای سایر کشورهای اسلامی باشد. در این راستا توصیه‌ها اجمالاً عبارت خواهد بود از:
۱- در هنگام نامگذاری تناسب اسم و مسمی رعایت شود.
۲- از نام‌ها و اسامی مناسبی که باعث انبساط خاطر و تلطیف اخلاقی و عاطفی مردم می‌گردد، استفاده شود.
۳- از نام شخصیت‌های سیاسی و مردمی هم (غیر از علماء و دانشمندان) در مواردی می‌توان استفاده کرد.
۴- به منظور ایجاد پیوندهای سیاسی و فرهنگی با کشورهای دیگر می‌توان در نامگذاری اماکن با نظر وزارت امور خارجه از نام شخصیت‌های سیاسی و مردمی خارجی یا اسامی اماکن خارجی استفاده کرد.
۵- مغازه‌ها و شرکت‌ها و مراکز کار و پیشه خصوصی باید از گذاشتن اسامی خارجی جداً خودداری کنند، مگر در مواردی که این اسامی به منظور ایجاد پیوندهای فرهنگی و علمی و سیاسی انتخاب شده باشد.
۶- در مورد تغییر نام‌های بی‌مسمی و نامتناسب موجود نیز لازم است شورایی که در فصل دوم معرفی خواهد شد برنامه‌هایی را تدارک ببیند.
فصل دوم
به منظور اجرای سیاست نامگذاری کشور و تهیه آیین‌نامه‌های اجرایی و همچنین ایجاد هماهنگی میان کلیه مراکز نامگذاری در استان‌ها و شهرهای کشور شورایی مرکزی زیرنظر شورای عالی انقلاب فرهنگی با ترکیب زیر و وظایف بدین‌شرح تشکیل شود:
یک- شورای مرکزی نامگذاری مرکب خواهد بود از:
۱- نماینده نخست‌وزیر و نماینده هر یک از وزرای عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و نماینده وزیر کشور (این نمایندگان باید به مسایل فرهنگی و اجتماعی و همچنین به تاریخ و جغرافیای اسلامی آشنایی داشته و به ارزش و قدر و اهمیت نامگذاری و ذوقی که باید در آن به کار برده شود آگاه باشند.)
۲- سرپرست سازمان میراث فرهنگی کشور که ریاست شورا را نیز بر عهده خواهد داشت.
۳- دو تن از شخصیت‌های فرهنگی کشور، صاحب‌نظر در زمینه‌های ادبی و تاریخی و جغرافیای اسلامی که از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی انتخاب خواهند شد. (مدت عضویت ایشان سه سال و انتخاب مجدد ایشان نیز بلامانع خواهد بود.)
دو- شورای مرکزی نامگذاری براساس توصیه‌های شورای عالی انقلاب فرهنگی (در فصل یک) سیاست‌های نامگذاری و آیین‌نامه‌های اجرایی را تهیه و تصویب خواهد کرد. در هنگام نامگذاری اماکن و مراکز و مؤسسات زیر، لازم است که از مصوبات شورای عالی پیروی شود:
استان‌ها، مراکز استان، بندرها و جزیره‌ها و شهرستان‌ها و بخش‌ها، بزرگ‌راه‌ها، خیابان‌ها و بازارها و کوچه‌های بزرگ، دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی، مدارس و مهدکودک‌ها، مؤسسات تحقیقاتی و مجامع علمی و فرهنگی، تالارهای عمومی، بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی و درمانی، سینماها ون مراکز تفریحی و پارک‌ها و میدان‌ها و ترمینال‌ها و فرودگاه‌ها و ایستگاه‌های راه‌آهن و پالایشگاه‌ها، کارخانه‌های بزرگ، بانک‌ها و مراکز ورزشی و باشگاه‌ها.
سه- شورای مرکزی پس از تشکیل موظف است که سیاست‌ها و ضوابط و آیین‌نامه‌های لازم را برای نامگذاری در ظرف ۶ ماه تهیه و به ستادهای اجرایی و مراجع ذیربط در وزارتخانه‌ها و ارگان‌ها ابلاغ نماید
در اجرای ماده ۱۷ آیین‌نامه اجرایی قانون ممنوعیت به کارگیری اسامی، عناوین و اصطلاحات بیگانه، شورای هماهنگی پاسداشت زبان فارسی دستورالعمل مربوط به شرایط درج نام، نوشتار و طرح تابلوهای معرف کاربری را به شرح زیر به تمامی مراجع ذیربط ابلاغ می‌کند.
دستودرالعمل
شرایط متن نوشتار و طرح تابلوهای معرف کاربری
«مصوب جلسه هشتم شورای هماهنگی پاسداشت زبان فارسی»
در اجرای ماده ۱۷ آیین‌نامه اجرایی قانون ممنوعیت به کارگیری اسامی، عناوین و اصطلاحات بیگانه، شورای هماهنگی پاسداشت زبان فارسی دستورالعمل مربوط به شرایط درج نام، نوشتار و طرح تابلوهای معرف کاربری را به شرح زیر به تمامی مراجع ذیربط ابلاغ می‌کند:
ماده ۱: تعاریف
کلیه اصطلاحات تعریف‌شده در قانون ممنوعیت بکارگیری اسامی، عناوین و اصطلاحات بیگانه، مصوب ۱۴/ ۹/ ۱۳۷۵ مجلس شورای اسلامی و آیین‌نامه اجرایی آن، مصوب ۱۹/ ۲/ ۱۳۷۸ و اصلاحیه‌های ۱۳۸۶/۱۰/۲۳، ۱۳۸۸/۱۰/۲۰ و ۱۳۹۴/۱۱/۱۴ هیئت وزیران به همان معانی مشروح، و سایر اصطلاحات در معانی مشروح زیر در این دستورالعمل به کار می‌رود:
۱- قانون ممنوعیت: قانون ممنوعیت به کارگیری اسامی، عناوین و اصطلاحات بیگانه
۲- آیین‌نامه اجرایی: آیین‌نامه اجرایی قانون ممنوعیت به کارگیری اسامی، عناوین و اصطلاحات بیگانه
۳- شورا: شورای هماهنگی پاسداشت زبان فارسی، موضوع ماده ۱۷ آیین‌نامه اجرایی قانون ممنوعیت به‌کارگیری اسامی، عناوین و اصطلاحات بیگانه.
۴- وزارت فرهنگ: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
۵- دبیرخانه: دبیرخانه شورای هماهنگی پاسداشت زبان فارسی
۶- فرهنگستان: فرهنگستان زبان و ادب فارسی
۷- ادارات کل: ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان‌های سراسر کشور
۸- پلیس اماکن: پلیس نظارت بر اماکن عمومی ناجا
۹- شهرداری: شهرداری‌های کل کشور
۱۰- مرجع صدور مجوز فعالیت: اتحادیه‌های صنفی یا دستگاه های موضوع تبصره ذیل بند (م) ماده (۳۰) قانون نظام صنفی
۱۱- سازمان ثبت: سازمان ثبت اسناد و املاک کشور
۱۲- ثبت شرکت‌ها: اداره کل ثبت شرکت ها و مؤسسات غیرتجاری
۱۳- مرکز مالکیت معنوی: مرکز مالکیت معنوی
۱۴- نام: نام انتخاب‌شده برای نامگذاری واحد صنفی، فروشگاه، ساختمان‌های مسکونی، اداری و تجاری، اشخاص حقوقی که مقرر است روی بخشی از اماکن مربوطه مانند دیوار، شیشه‌ها یا تابلو آنها درج شود.
۱۵- تابلو: هر نوع پیکره یا سازه و یا نوشته‌ای که طبق ضوابط فنی شهرداری طراحی، و بر نمای قابل رؤیت واحدهای صنفی، فروشگاه‌ها یا روی نمای عمومی ساختمان‌ها و اماکن و محوطه آنها برای معرفی کاربری مکان و یا محصول نصب می‌شود.
۱۶- طرح: طرح مندرج در تابلو
۱۷- مرکز امور اصناف: مرکز امور اصناف و بازرگانان وزارت صنعت، معدن و تجارت
۱۸- متقاضی: اشخاص حقیقی یا حقوقی دارای مجوز فعالیت اقتصادی از مراجع ذیربط که درخواست تهیه و نصب تابلو در مکان فعالیت خود را دارد.
۱۹- سامانه: سامانه الکترونیکی برخط ثبت نام، بررسی و نظارت تابلوهای معرف کاربری.
ماده ۲: مستندات قانونی
۱- قانون منع به‌کارگیری اسامی، عناوین و اصطلاحات بیگانه مصوب مورخ ۱۳۷۵/۹/۱۴ مجلس شورای اسلامی.
۲- آیین‌نامه‌های اجرایی مصوب مورخ ۱۳۷۶/۱۰/۲۳، ۱۳۷۸/۲/۱۹ و ۱۳۹۴/۱۱/۱۴ هیئت محترم وزیران
۳- سیاست‌ها و ضوابط حاکم بر تبلیغات محیطی جلسه ۱۹۸ مورخ ۱۳۸۸/۱۱/۲۷ شورای معین شورای عالی انقلاب فرهنگی
۴- سیاست نامگذاری خیابان‌ها و اماکن عمومی و مؤسسات، مصوب جلسه ۱۷۹ مورخ ۱۳۶۷/۱۱/۴ شورای عالی انقلاب فرهنگی
۵- آیین‌نامه اماکن عمومی.
ماده ۳: ضوابط و مقررات
۱- شهرداری مرجع صدور مجوز نصب تابلو می‌باشد.
۲- وزارت فرهنگ مرجع تشخیص رعایت اجرای قانون و مفاد این دستورالعمل است. شهرداری‌ها و مراجع صدور مجوز فعالیت به عنوان متولیان ذیربط و پلیس اماکن به عنوان ضابط اجرایی، موظف به همکاری با این وزارتخانه هستند.
۳- ادارات کل مرجع صدور تأییدیه نوشتار و طرح تابلو با رعایت مراتب زیر هستند:
الف) خط تابلو و نحوه درج مطالب تابلوها باید خوانا و قابل تشخیص باشد.
ب) استفاده از خط و زبان فارسی در مطالب تابلوها الزامی است.
ج) رعایت نسبت ۷۰% خط فارسی به ۳۰% خط بیگانه در تمامی تابلوهایی که کاربری دوزبانه دارند الزامی است.
تبصره: در تابلوهای سفارتخانه‌ها، کلیساها و دیگر مؤسسات و اماکن متعلق به خارجیان یا در موارد ضروری، در کنار خط بیگانه، باید عنوان و نشان حاوی نوشتار به خط و زبان فارسی نیز درج شود. این تابلوها مشمول رعایت نسبت خط فارسی به خط بیگانه نمی‌شوند.
د) استفاده از تابلو یا نوشته‌ها یا نشانه‌هایی که منحصراً به خط غیرفارسی نوشته شده ممنوع است.
هـ) استفاده از خط بیگانه برای معادل‌نویسی اسامی و عناوین بر روی تابلوهای معرف کاربری، برای معرفی یا بیان کاربری کالا و خدمات، تنها در صورتی مجاز است که نسبت خط بیگانه به خط فارسی ۳۰ به ۷۰ باشد.
و) استفاده از واژه‌های بیگانه‌ای که فرهنگستان زبان و ادب فارسی معادلی برای آنها به تصویب نرسانده، در صورتی مجاز است که از فرهنگستان استعلام شود و فرهنگستان نیز اعلام کند که وضع معادل فارسی را برای آنها ضروری نمی‌داند و به کاربردن آنها بلامانع است.
ز) مطالب تابلو باید مطابق با الگوهای دستوری و املای زبان فارسی باشد.
ح) مؤسساتی که در سایر کشورها محصولاتی با نام تجاری خاص تولید می‌کنند، درصورت سرمایه‌گذاری در ایران، می‌توانند در ثبت شرکت سرمایه‌پذیر و عرضه محصولات تولیدشده در ایران، با رعایت قانون ممنوعیت و آیین نامه اجرایی آن و سایر قوانین و مقررات مربوط، از نام شرکت خارجی سرمایه‌گذار و نام تجاری خاص محصولات یادشده استفاده کنند و تفاوت و محدودیتی برای تبلیغات این گونه محصولات با موارد مشابه داخلی نخواهد بود.
ط) مجوز استفاده از نام و نشان تجاری داخلی در تابلو با درخواست شرکت مربوطه و به نام آن شرکت صادر خواهد شد و در خصوص نام و نشانه‌های خارجی، با درخواست نمایندگی دارای مجوز از مرکز امور اصناف انجام می‌شود.
ی) فرهنگستان، به استناد ماده ۱۵ آیین‌نامه اجرایی، مرجع تشخیص فارسی بودن نام است و با استعلام دستگاه مجری، حداکثر ظرف مدت ۱۵ روز کاری اعلام نظرخواهد کرد.
تبصره ۱: تا زمان اعلام نظر فرهنگستان مجازات‌های مطروحه در قانون اعمال نخواهد شد.
تبصره ۲: عدم اعلام فرهنگستان در زمان مقرر به منزله تأیید نام استعلام‌شده خواهد بود.
ماده ۴: وظایف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
ادارات کل استان لازم است واحد مناسبی را برای بررسی درخواست و صدور تأییدیه نوشتار و طرح تابلو تعیین کنند.
در صورت کامل بودن مدارک و صحیح بودن طرح ارسالی در سامانه، ادارات کل موظف هستند ظرف مدت ۸ روز کاری اقدام به صدور تأییدیه کنند. عدم اعلام نظر در مهلت مذکور به منزله تأیید خواهد بود.
تبصره ۱: در صورت ابهام در تشخیص فارسی بودن یا فارسی نبودن نام و طرح حاوی نوشتار، ادارات کل موظف هستند از دبیرخانه استعلام کنند.
تبصره ۲: چنانچه قبلاً نام درخواستی استعلام شده باشد، دبیرخانه با استفاده از بانک اطلاعاتی، پاسخ لازم را ظرف مدت ۳ روز کاری اعلام خواهد کرد و در مواردی که نیاز به استعلام از فرهنگستان باشد با رعایت بند (ی) ماده ۳ اقدام خواهد شد.
۳- ادارات کل به آن دسته از واحدهایی که تابلو آنها مغایر قانون باشد اخطار می‌دهد تا ظرف مدت ۱۵ روز کاری نسبت به اصلاح تابلو خود اقدام کنند.
۴- ادارت کل، پس از اتمام مهلت، چنانچه واحد ذیربط، اقدامی در جهت اصلاح تابلو خود نکرده باشد، مراتب را برای اقدام قانونی به پلیس اماکن ناجا اعلام می‌کنند.
۵- پس از اصلاح تابلو و تأیید ادارات کل، مراتب اجرای قانون از طریق مراجع صدور مجوز فعالیت به پلیس اماکن اعلام خواهد شد.
ماده ۵: وظایف شهرداری
شهرداری، با همکاری مراجع صدور مجوز فعالیت، اطلاعات لازم را در مورد قانون ممنوعیت و آیین‌نامه اجرایی و مفاد این دستورالعمل در اختیار متقاضیان اخذ تابلو و نیز متصدیان قرار خواهد داد.
۲- شهرداری مجوز نصب تابلو را زمانی صادر خواهد کرد که متقاضی تأییدیه نام و طرح تابلو را از ادارات کل اخذ کند و به شهرداری ارائه دهد.
۳- شهرداری بر تابلوهای نصب‌شده، از نظر مطابقت با دستورالعمل، نظارت خواهد کرد
و ضمن جلوگیری از ادامه نصب تابلوهایی که منطبق با دستورالعمل نیست، واحدهای ذیربط را برای اخذ تأییدیه نام و طرح به سامانه ارجاع خواهد داد.
۴ – شهرداری، با توجه به وظیفه نظارتی دائم خود، در هنگام صدور مجوز نصب تابلو برای فروشگاه‌ها یا اماکن جدید یا فروشگاه‌ها و اماکنی که قصد تغییر تابلوی خود را دارند، مفاد این دستورالعمل را رعایت می‌کند.
ماده ۶: وظایف دبیرخانه
دبیرخانه مسئولیت نظارت بر حُسن اجرای این دستورالعمل را برعهده دارد.
دبیرخانه اسامی ارسالی از ادارات کل را از فرهنگستان استعلام می‌کند و پاسخ آنها را برای اطلاع متقاضی و ادارات کل در سامانه الکترونیکی قرار می‌دهد.
دبیرخانه موظف است در پایان هر سه ماه، گزارش عملکرد نهادهای مرتبط با اجرای این دستورالعمل را از تمامی اعضای شورا اخذ کند و در جلسه شورا ارائه دهد.
دبیرخانه موظف است با تهیه سامانه الکترونیکی متصل به ادارات کل و سایر دستگاه‌های مرتبط، در جهت یکسان‌سازی تصمیمات و تسریع در امور اقدام کند.
ماده ۷: وظایف مراجع صدور مجوز فعالیت
مراجع صدور مجوز فعالیت، با نظارت بر واحدهای صنفی مربوطه، تخلفات را به ادارات کل منعکس می‌کنند.
درخصوص رعایت مفاد این دستورالعمل، مراجع صدور مجوز فعالیت اطلاعات لازم را در اختیار متقاضیان اخذ پروانه کسب قرار می دهند.
پروانه کسب برای اشخاص حقیقی، به نام متقاضی واجد شرایط و برای اشخاص حقوقی، به نام شرکت ثبت‌شده با ذکر نام مدیرعامل و یا یکی از اعضای هیأت مدیره (براساس مصوبه هیأت مدیره و اساسنامه، آگهی روزنامه رسمی و موضوع فعالیت شرکت) و در مشارکت‌های مدنی به نام یکی از شرکاء صادر می‌شود.
مراجع صدور مجوز فعالیت در ذیل پروانه کسب عبارت زیر را درج می‌کنند: «نصب تابلو منوط به اخذ تأییدیه نام و طرح از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است»
ماده ۸: وظایف فرهنگستان
فرهنگستان استعلام‌های رسیده در مورد اسامی را ظرف مدت ۱۵ روز کاری پاسخ می‌دهد.
فرهنگستان مجموعه مصوبات خود را بر روی سامانه مربوطه قرار می دهد.
فرهنگستان موظف به ایجاد سامانه الکترونیکی استعلام برخط و ارتباط با وزارت فرهنگ، سازمان ثبت، دبیرخانه هیئت عالی نظارت و وزارت صنعت، معدن و تجارت و در اختیار قرار دادن اسامی تأییدشده و ردشده به آنها می‌باشد.
ماده ۹: وظایف سازمان ثبت
۱- سازمان، قوانین و مقررات مربوط به ممنوعیت به‌کارگیری اسامی بیگانه را از طریق سامانه‌های الکترونیکی خود در اختیار متقاضیان قرار دهد.
۲- ثبت شرکت‌ها موظف است در مورد اسامی شرکت ها و مؤسسات غیرتجاری از فرهنگستان استعلام کند.
تبصره: این بند شامل شعب یا نمایندگی‌های شرکت‌های خارجی یا شرکت‌های تأسیس‌شده با مشارکت سرمایه‌گذاری خارجی، نمی‌شود.
۳- مرکز مالکیت معنوی، در مرحله تکمیل اظهارنامه ثبت علامت، به منظور تفهیم ماده ۸ آئین‌نامه اجرایی، تعهدی به شرح ذیل از متقاضی ثبت اخذ می‌کند.
«اینجانب بر طبق ماده ۸ آیین‌نامه اجرایی قانون ممنوعیت به کارگیری اسامی، عناوین و اصطلاحات بیگانه تقاضای ثبت علامت لاتین را دارم»
۴- سازمان ثبت در مرحله ثبت نام تا صدور مجوز و مرکز مالکیت معنوی در مرحله صدور گواهینامه ثبت علامت لاتین، تأییدیه‌ای را با متن زیر از متقاضی اخذ می‌کنند و آن را در ذیل یا ظهر تأییدیه یا گواهینامه نیز درج می‌نمایند:
«ثبت علامت به منزله اجازه فعالیت تولید و یا عرضه کالا و یا خدمات نیست و مالک علامت بنا به مورد، باید مجوزهای قانونی لازم را برای فعالیت‌های تولیدی، خدماتی، تجاری، بازرگانی و تبلیغی خود و نیز نامگذاری بر روی محصولات و خدمات یا تابلوهای معرف کاربری اخذ کند.»
ماده ۱۰: وظایف پلیس اماکن
۱- پلیس اماکن بعد از دریافت مشخصات واحدهای متخلف از ادارات کل و مراجع صدور مجوز فعالیت (واحدهای صنفی از طریق اتاق اصناف شهرستان) اقدامات زیر را انجام می دهد:
الف) اخطاریه‌ای با مهلت ۱۵ روزه برای جمع‌آوری یا اصلاح تابلو و اخذ تأییدیه از ادارات کل برای متخلف صادر می‌کند.
ب) با اتمام مهلت فوق، از فعالیت واحد مربوطه تا رفع تخلف جلوگیری و پرونده را به مراجع قضایی ارجاع می‌کند.
۲) پلیس اماکن متقاضیان اخذ پروانه کسب را برای آگاهی از قانون ممنوعیت و همچنین فرایند دریافت تأییدیه نصب تابلو به سامانه هدایت می‌کند.
ماده ۱۱: در مواردی که میان سازمان‌های مذکور بر سر نحوه اجرا یا تفسیر مفاد این دستورالعمل اختلاف وجود داشته باشد، شورا مرجع رسیدگی به حل اختلاف خواهد بود.
این دستورالعمل در ۱۱ ماده و ۶ تبصره در جلسه هشتم مورخ ۱۳۹۶/۱۲/۱۵ به تصویب شورای هماهنگی پاسداشت زبان فارسی رسید.
سیدعباس صالحی
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی
و
رییس شورای هماهنگی پاسداشت زبان فارسی
۱- مصوب مورخ ۱۳۷۵/۹/۱۴ مجلس شورای اسلامی
۱- مصوب مورخ ۱۳۷۸/۲/۱۹ و اصلاحی ۱۳۹۴/۱۱/۱۴ هیأت وزیران
[۳]- اصلاحی ۱۳۹۴/۱۱/۱۴ هیأت وزیران [۴] – اصلاحی ۱۳۹۴/۱۱/۱۴ هیأت وزیران [۵] -اصلاحی ۱۳۹۴/۱۱/۱۴ هیأت وزیران [۶]- اصلاحی ۱۳۹۴/۱۱/۱۴ هیأت وزیران [۷]- اصلاحی ۱۳۹۴/۱۱/۱۴ هیأت وزیران [۸] – اصلاحی ۱۳۹۴/۱۱/۱۴ هیأت وزیرانانتهای پیام
