کوهستان‌های گیلان؛ سدهای طبیعی و ذخیره‌گاه‌های ژنتیکی
مجله خبری آبادی 118/گیلان بیش از ۹۰ درصد جنگل های هیرکانی گیلان در مناطق کوهستانی قرار دارند، جایی که به‌عنوان منبع اصلی آب، پناهگاه گونه‌های نادر و گنجینه‌ای ارزشمند از دانش بومی و فرهنگ محلی شناخته می‌شود. اما آیا این سرمایه طبیعی به‌اندازه دریا و ساحل مورد توجه قرار گرفته است؟
نیما فرید مجتهدی، کارشناس و دکترای آب و هواشناسی در گفت و گو با مجله خبری آبادی 118، با بیان اینکه کوهستان‌ها به‌دلیل ویژگی‌های خاص توپوگرافی و اکوسیستم منحصربه‌فرد خود، تفاوت‌های بسیاری با سایر زیست‌بوم‌ها دارند، اظهار کرد: این تفاوت‌ها ناشی از شرایط خاصی است که در این مناطق حاکم است؛ از جمله تغییرات ارتفاعی، شیب‌های متنوع و جهت‌گیری‌های متفاوت شیب که منجر به ایجاد جغرافیایی پیچیده و اکوسیستمی بسیار متنوع شده است. به همین دلیل، شرایط جوی در مناطق کوهستانی پیچیده‌تر از سایر مناطق است و فراوانی مخاطرات محیطی ناشی از همین ویژگی‌ها هستند.
وی با اشاره به یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های کوهستان، گفت: یکی از این ویژگی های منحصر به فرد حساسیت و شکنندگی کوهستان است. به دلیل شیب زیاد و شرایط آب‌وهوایی خاص، عمق خاک در این مناطق بسیار کم است. این مسئله باعث می‌شود که کوچک‌ترین تغییرات در کوهستان، اثرات زیست‌محیطی گسترده‌ای را به دنبال داشته باشد و برخلاف مناطق جلگه‌ای که احیای خاک در آنها امکان پذیدتر است، در کوهستان، فرایند بازسازی خاک بسیار کند است.
اهمیت جهانی کوهستان‌ها در تأمین آب و تنوع زیستی
فرید مجتهدی افزود: طبق آمارهای جهانی، ۲۳ درصد از خشکی‌های زمین را کوهستان‌ها تشکیل می‌دهند و ۸۰ درصد آب شیرین جهان از این مناطق تأمین می‌شود. یخچال‌های طبیعی و منابع آبی موجود در کوهستان‌ها نقش مهمی در تأمین آب شیرین دارند، به‌طوری که به آنها سدهای طبیعی و آب‌انبارهای جهان گفته می‌شود. علاوه بر این، بیش از یک میلیارد نفر در سراسر جهان در مناطق کوهستانی زندگی می‌کنند که ۷۰ درصد از آنها در روستاها ساکن هستند و به‌شدت از تغییرات زیست‌محیطی تأثیر می‌پذیرند.
وی در ادامه افزود: از سوی دیگر، ۲۵ درصد از کل تنوع زیستی جهان در کوهستان‌ها قرار دارد و ۲۳ درصد جنگل‌های زمین در این مناطق گسترده شده‌اند. همچنین، ۲۰ درصد از صنعت گردشگری جهان به کوهستان‌ها وابسته است. این مناطق پناهگاه بسیاری از گونه‌های در معرض خطر انقراض هستند که در زیست‌بوم‌های جلگه‌ای کمتر یافت می‌شوند.
کوهستان؛ سرمایه‌ای برای گردشگری، فرهنگ و اقتصاد
فرید مجتهدی گفت: کوهستان‌ها علاوه بر ارزش زیست‌محیطی، از نظر گردشگری و اقتصادی نیز اهمیت دارند. امروزه برخلاف دهه‌های ۶۰ و ۷۰ که محور گردشگری گیلان بر دریا و سواحل متمرکز بود، امروزه مناطق ییلاقی و جنگلی کوهستانی سهم عمده‌ای از گردشگری استان را به خود اختصاص داده‌اند. این تغییر رویکرد، نشان‌دهنده ظرفیت‌های بی‌نظیر کوهستان در جذب گردشگران داخلی و خارجی است.
این دکتری آب و هواشناسی تصریح کرد: از نظر اقتصادی، بسیاری از مشاغل و محصولات به‌طور مستقیم وابسته به کوهستان هستند. زنبورداری، باغ‌های فندق، کشت دیم چای و گل گاوزبان از جمله فعالیت‌های کشاورزی‌ای هستند که در ارتفاعات کوهستانی گیلان رونق دارند. همچنین، کارخانه‌های تولید آب معدنی نیز از منابع کوهستانی بهره‌مند می‌شوند.
گیلان و کوهستان‌هایش؛ ذخیره‌گاه ژنتیکی و فرهنگی
وی در ادامه بیان کرد: اگرچه گیلان بیشتر با طبیعت جلگه‌ای و دریایی خود شناخته می‌شود، اما بخش قابل‌توجهی از آن را مناطق کوهستانی تشکیل می‌دهند. در واقع، ۷۰ درصد از مساحت گیلان در ارتفاعات بالای ۱۰۰ متر قرار دارد. در مناطقی مانند چابکسر و تالش، شیب زمین به‌سرعت افزایش می‌یابد و ارتفاعات بلندی شکل می‌گیرد که نقش مهمی در تأمین منابع آبی استان ایفا می‌کنند.
فرید مجتهدی تصریح کرد: استان گیلان ۵۴ حوضه آبخیز مستقل دارد که علاوه بر تأمین آب مزارع و باغات، بر رودخانه‌های منتهی به تالاب انزلی نیز تأثیر می‌گذارد. بنابراین، وضعیت زیست‌محیطی تالاب انزلی نه‌تنها به خود تالاب بلکه به شرایط کوهستانی بالادست آن نیز وابسته است.
وی اظهار کرد: کوهستان‌های گیلان همچنین پناهگاه آخرین بازمانده‌های جنگل‌های هیرکانی و میراث طبیعی و فرهنگی استان هستند. بسیاری از آثار تاریخی، قلعه‌ها و محوطه‌های باستانی گیلان در مناطق کوهستانی واقع شده‌اند. فرهنگ بومی تالش، گالش و گیلک نیز در این مناطق بیشتر حفظ شده است، زیرا برخلاف جلگه‌ها که به‌دلیل تردد زیاد، دچار تغییرات فرهنگی شده‌اند، کوهستان‌ها همچنان هویت اصیل خود را حفظ کرده‌اند.
روز جهانی کوهستان و ضرورت توجه به این زیست‌بوم ارزشمند
فرید مجتهدی گفت: با توجه به اهمیت کوهستان‌ها در زندگی بشر، سازمان ملل متحد روز ۲۱ دسامبر را به‌عنوان روز جهانی کوهستان نامگذاری کرده است. این نامگذاری نشان‌دهنده نقش حیاتی این زیست‌بوم در تأمین منابع آب، حفظ تنوع زیستی، اقتصاد جوامع محلی و پایداری فرهنگی است.
فرید مجتهدی با بیان اینکه در گیلان، توجه به حفاظت از کوهستان‌های هیرکانی و ظرفیت‌های گردشگری و اقتصادی این مناطق باید به یکی از اولویت‌های اصلی در برنامه‌های توسعه‌ای تبدیل شود، خاطرنشان کرد: علاوه بر نگاه سنتی به دریا و سواحل، توجه به اکوسیستم‌های کوهستانی و حمایت از جوامع محلی ساکن در این مناطق می‌تواند به پایداری محیط‌زیستی و توسعه اقتصادی استان کمک شایانی کند.
انتهای پیام
