گردشگری؛ جلوه جهانی هویت ملّی و منبع درآمدهای غیرنفتی / ۸.۷ میلیارد دلار، درآمد گردشگری ایران
روز ۲۷ سپتامبر در تقویم جهانی به‌عنوان «روز جهانی و ملی گردشگری» ثبت شده است. جهانگردی به عنوان یکی از مهمترین منابع درآمد غیرنفتی در جهان شناخته شده و از طرف دیگر جلوه‌دهنده‌ی فرهنگ و هویت هر کشوری محسوب می‌شود، در جمهوری اسلامی ایران نیز طی سال‌های اخیر شاهد درآمد ۸.۷ میلیارد دلاری از این صنعت بوده‌ایم که تقویت این رویه به ارتقای زیرساخت‌های گردشگری بستگی دارد.
به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران(مجله خبری آبادی 118)، «روز جهانی گردشگری» که با نام «روز جهانی جهانگردی» نیز شناخته می‌شود، هر ساله در ۲۷ سپتامبر در سراسر جهان جشن گرفته می‌شود. روز جهانی گردشگری بهانه‌ای است تا ملت‌های سراسر جهان از اهمیت و تاثیر صنعت بزرگ سفر و گردشگری بر جوامع، اقتصاد، فرهنگ، سیاست، توسعه پایدار و غیره آگاه شوند و توجه بیشتری به این صنعت داشته باشند.
۴۴ سال پیش در آغاز دهه ۸۰ میلادی، بخش گردشگری سازمان ملل متحد تصمیم گرفت تا روز ۲۷ سپتامبر (برابر با ۶ مهر ۱۴۰۳) را روز جهانی گردشگری بنامد. برگزارکنندگان در این روز به صحبت درباره اهمیت صنعت گردشگری و ارزش اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی آن می‌پردازند. برخی اهداف روز جهانی گردشگری شامل ترویج توریسم مسئولانه، رشد درک جهانی و گرامی‌داشت میراث فرهنگی این صنعت می‌شود.
۲۷ سپتامبر، روز خاص گردشگری
۲۷ سپتامبر برای سازمان جهانی گردشگری روز ویژه‌ای است، چراکه درست در ۲۷ سپتامبر سال ۱۹۷۰ میلادی، اساسنامه سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) در سازمان ملل متحد به تصویب رسید و ۵ سال بعد سازمان جهانی گردشگری کار خود را آغاز کرد. مجمع عمومی سازمان جهانی گردشگری در سومین جلسه خود که سپتامبر ۱۹۷۹ میلادی در تورمولینوس اسپانیا برگزار شد، تصمیم گرفت از سال ۱۹۸۰ میلادی روز ۲۷ سپتامبر را به‌عنوان روز جهانی گردشگری تعیین کند و این روز را جشن بگیرد.
این سازمان هر ساله شعاری برای گرامی‌داشت روز جهانی گردشگری اعلام می‌کند. «سهم گردشگری در حفظ میراث فرهنگی و صلح و درک متقابل» اولین شعار روز جهانی گردشگری در ۲۷ سپتامبر سال ۱۹۸۰ میلادی بود. اکتبر ۱۹۹۷ میلادی نیز مجمع عمومی سازمان جهانی گردشگری در ترکیه، تصمیم گرفت هر سال یک کشور میزبان را به‌عنوان شریک این سازمان در جشن روز جهانی گردشگری تعیین کند.
شعار گردشگری ۲۰۲۴
شعاری که برای مناسبت روز جهانی و هفته گردشگری در هر سال انتخاب می‌شود، اهمیت بالایی دارد، زیرا نشان می‌دهد تمرکز رویداد روی چه موضوعاتی خواهد بود. در سال‌های گذشته شاهد شعارهای مختلفی بودیم که هر کدام با توجه به رویدادهای مهم آن‌سال و مسائل مربوط به صنعت گردشگری انتخاب شده بودند:
گردشگری و مشاغل؛ آینده‌ای بهتر برای همه (۲۰۱۹)
گردشگری و توسعه روستایی (۲۰۲۰)
گردشگری برای رشد فراگیر (۲۰۲۱)
تجدیدنظر درباره گردشگری (۲۰۲۲)
گردشگری و سرمایه‌گذاری‌های سبز (۲۰۲۳)
شعاری که دست‌اندرکاران رویداد برای جشن روز جهانی صنعت گردشگری امسال(۲۰۲۴) در تفلیس گرجستان انتخاب کرده‌اند، «گردشگری و صلح» است. تفلیس پایتخت گرجستان میزبان روز جهانی جهانگردی در سال ۲۰۲۴ است. این کشور، سال گذشته توانست در رقابت برای میزبانی این روز بزرگ، پیروز شود. میزبانی گرجستان در روز جهانی گردشگری در سال ۲۰۲۳، که به میزبانی ریاض عربستان سعودی بود، اعلام شد.
چند نوع گردشگری داریم؟
انواع گردشگری شامل شیوه‌ها، روش‌ها و اهداف مختلفی است که گردشگران برای مسافرت از نقطه‌ای به نقطه‌ی دیگر، مورد استفاده قرار می‌دهند. شناخت دقیق انواع مختلف گردشگری برای برنامه‌ریزی در مدیریت گردشگری و صنعت توریسم، اهمیت بسیاری دارد. گردشگر و گردشگری یکی از موضوعات بسیار جذابی است که قابل طبقه‌بندی به انواع مختلفی است. شناخت این دسته‌بندی‌ها در مدیریت بهتر صنعت گردشگری جایگاه مهمی دارد.
انواع گردشگری بر اساس هدف
انواع گردشگری بر اساس هدف عبارتند از:
• توریسم فرهنگی و آموزشی
• توریسم تفریحی
• توریسم بازرگانی
• توریسم درمانی
• توریسم اجتماعی
• توریسم ورزشی
• توریسم مذهبی
• توریسم سیاسی
گردشگری فرهنگی
گردشگری فرهنگی بخش مهمی از تقاضای جهانی گردشگری را تشکیل می‌دهد. طبق آمار سازمان جهانی گردشگری ۳۷ درصد گردشگری بین‌المللی با انگیزه فرهنگی انجام می‌شود و این تقاضا در حال افزایش است. گردشگری فرهنگی عبارت است از، مسافرت افراد از محل سکونت خود به مکان‌هایی که جاذبه‌های فرهنگی دارند. این جابه‌جایی به قصد کسب اطلاعات و تجارت برای ارضای نیازهای فرهنگی گردشگران انجام می‌شود. بازاریابی فرهنگی در جذب بیشتر گردشگران در این حوزه اهمیت بالایی دارد.
گردشگری تفرّجی
در گردشگری تفرّجی، مسافرت برای تفریح در کانون توجه است. در کشورها یا مکان‌هایی که پذیرای گردشگرند، کسانی مسافر تفریحی محسوب می‌شوند که در مقصد به تفریح و تفرج می‌پردازند، از اماکن دیدنی بازدید می‌کنند، سوغاتی می‌خرند، عکس می‌گیرند. سرانجام این‌که برای دوره‌های کوتاه‌مدت در آن مکان‌ها اقامت می‌گزینند. در این‌نوع گردشگری، گردشگری ساحلی بسیار موردتوجه است و گردشگران به سواحل نقاط مختلف سفر می‌کنند.
گردشگری بازرگانی
گردشگری بازرگانی با هدف تجارت انجام می‌شود. مسافر در گردهمایی‌ها، کنفرانس‌ها، نمایشگاه‌ها، شوراها، برنامه‌های مذهبی، تبلیغی و کارهای حرفه‌ای یا تخصصی شرکت می‌کند. یکی از مهمترین پدیده‌های قابل‌مشاهده در سفرهای بازرگانی، سفر چندمنظوره است. به این معنی که مسافر می‌تواند با یک سفر، چندین هدف را تأمین کند. برای مثال هنگامی که فردی با هدف بازرگانی به همراه همسرش سفر می‌کند، یا زمانی که تعطیلات خانوادگی با مسافرت بازرگانی یا شرکت در سمینار همزمان شود.
گردشگری هنری
گردشگری هنری در پی شناخت هنرهای ملل دیگر و آگاهی از آنان است. ایرانیان از هزاران سال پیش در زمینه انواع هنرها مانند سفالگری، معرق‌کاری، کاشی‌کاری، قالیبافی، نمدمالی، نقاشی، خوشنویسی، مینیاتور و غیره دارای ابداعات و آثار باارزشی بوده‌اند. خوشبختانه بسیاری از آن‌ها باقی مانده‌اند و از جاذبه‌های ایران برای گردشگران هستند.
گردشگری سلامت (درمانی)
گردشگری سلامت و درمانی یکی دیگر از انواع گردشگری محسوب می‌شود. گروهی از مسافران برای استفاده از خدمات پزشکی به مکان‌هایی که تسهیلات درمانی موردنظرشان وجود داشته باشد، سفر می‌کنند. بنابر این چنین سفری شامل فعالیت‌هایی با هدف تأمین بهداشت و سلامت فرد یا گردشگر است. مانند مراقبت بهداشتی و گذراندن دوره نقاهت و بازپروری.
انواع گردشگری بر اساس موقعیت مکانی
• گردشگری طبیعت
• گردشگری شهری
• گردشگری روستایی
• گردشگری عشایری، قومی
• گردشگری ساحلی و دریایی
• گردشگری کوهستانی
• گردشگری هوا – فضا
گردشگری طبیعت
گردشگری طبیعت نوعی توریسم طبیعی و پایدار است که با مشارکت گردانندگان بومی و بهره‌گیری از پتانسیل‌های بومی و طبیعی گردشگری میسر می‌شود. سازمان جهانی گردشگری؛ اکوتوریسم را این‌گونه تعریف می‌کند: نوعی از گردشگری که در آن مسافرت به مناطق طبیعی (که به نسبت بدون آسیب مانده) با اهداف مطالعاتی و بهره بصری از مناظر و رستنی‌های طبیعی و حیات وحش و با توجه به جنبه‌های فرهنگی هم در گذشته و هم در حال صورت می‌پذیرد.
گردشگری شهری
گردشگری شهری یکی دیگر از انواع گردشگری است. نواحی شهری به علت آنکه جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی بسیار دارند، غالباً مقاصد گردشگری مهمی محسوب می‌شوند. شهرها معمولاً جاذبه‌های متنوع و بزرگی شامل موزه‌ها، بناهای یادبود، سالن‌های تئاتر، استادیوم‌های ورزشی، پارک‌ها، شهربازی‌ها، مراکز خرید، مناطقی با معماری تاریخی و مکان‌های مربوط به حوادث مهم یا افراد مشهور را دارا هستند که خود، گردشگران بسیاری را جذب می‌کند. همراه با توسعه گردشگری در نواحی شهری، برای برآوردن نیازهای گردشگران، خدمات حمایتی بیشتری نظیر رستوران و محل اقامت ساخته می‌شود، البته بازدیدکنندگانی که از خارج شهر می‌آیند، تنها کسانی نیستند که از این امکانات استفاده می‌کنند بلکه خود مردم شهر هم از این زیرساخت‌ها بهره‌مند می‌شوند.
گردشگری روستایی
در گردشگری روستایی منابع فرهنگی، طبیعی و تاریخی نواحی روستایی به عنوان کالای فرهنگی گردشگری قابل‌عرضه‌اند. گردشگری روستایی موجب رشد اقتصادی، ایجاد تنوع و ثبات در اشتغال، پویایی تجارت و صنایع، گسترش فرصت‌هایی برای رشد درآمد به‌صورت فعالیت‌های چندگانه، ایجاد بازارهای جدید برای محصولات کشاورزی و گسترش مبنای یک اقتصاد منطقه‌ای می‌شود. در سال‌های اخیر با توجه به گسترش زندگی شهرنشینی و ماشینی، بسیاری از مردم تمایل دارند به محیط‌های آرام با زندگی سنتی سفر کنند.
سایر شیوه‌های گردشگری
گردشگری تاریخی
گردشگری تاریخی که گردشگری میراث نیز نامیده می‌شود و به بازدید از موزه‌ها، مکان‌ها و ابنیه تاریخی می‌پردازد، امروزه بخش عمده‌ای از گردشگری را به خود اختصاص داده است. گردشگری تاریخی شامل آثارهای ملی و فرهنگی، ساختمان‌های تاریخی، مذهبی و مکان‌هایی است که در آن‌ها یک اتفاق مهم تاریخی یا مذهبی رخ داده است. فرهنگ شرقی قدمت بسیار زیادی دارد و به همین علت، موارد بسیاری از این قبیل را داراست. انواع معابد بودایی، مساجد اسلامی، کاخ‌ها و ساختمان‌های تاریخی، آرامگاه‌ها و مقبره‌ها، تپه‌ها و مکان‌های باستانی و اماکن مقدس مذهبی از جمله‌ی آن هستند. جذابیت این نوع از منابع گردشگری فرهنگی، به علت قدمت تاریخی یا ارزش مذهبی و ملی آن است، به طوری‌که حتی مُعرّف یک ملت، یک قوم یا یک تمدن بسیار قدیمی هستند.
گردشگری مذهبی
گردشگری مذهبی افرادی را شامل می‌شود که به‌منظور دیدار از اماکن مقدس یا انجام دادن امور و مناسک مذهبی مسافرت می‌کنند. میلیون‌ها مسلمان به عربستان سفر می‌کنند. مسیحیان به واتیکان یا کلیساهای مقدس، بودائیان به بنارس و برهمائیان به لهاسا سفر می‌کنند. شاید بتوان گفت در ایران این نوع گردشگری بیشترین تعداد را به خود اختصاص داده است. سالانه ۱۵ میلیون نفر از ایرانیان تنها به شهر مشهد سفر می‌کنند. در ایران مساجد، امامزاده‌ها، کلیساها و کنیسه‌های تاریخی بازدید زیادی دارند.
گردشگری ورزشی
گردشگری ورزشی با قصد ورزش و تمرین یا شرکت در مسابقات ورزشی، تماشای مسابقه تیم‌ها یا بازیکنان مورد علاقه‌شان، یا گذراندن اردوهای ورزشی به سفر رفته‌اند. ورزش برای عده‌ای از مسافران جنبۀ تفریحی و تفنّنی دارد. مثل کسانی که به دلیل علاقه به موج‌سواری، قایقرانی، کوهنوردی و اسکی‌بازی و یا تماشای مسابقات ورزشی به کشوری سفر می‌کنند.
اما گردشگری ورزشی برای عده‌ای دیگر، جنبه‌ی حرفه‌ای دارد، مثل تیم‌ها یا بازیکنانی که برای برگزاری یک مسابقه ورزشی یا گذراندن اردوهای تمرینی عازم کشورهای دیگر می‌شوند. گردشگران ورزشی علاوه‌بر ورزش، اقدام به بازدید از اماکن دیگر و یا احیاناً خرید نیز می‌کنند.
گردشگری ماجراجویانه
گردشگری ماجراجویانه برای افرادی است که به انجام دادن کارهای متهوّرانه و مخاطره‌آمیز علاقه‌ی وافر دارند. برخی از این افراد با اقدام به مسافرت‌های ماجراجویانه به این نیاز درونی خود پاسخ می‌دهند. چنین گردشگرانی می‌خواهند از راه‌های جدید یا غیرعادی، مهارت‌ها و توانایی‌های جسمی خود را در مواجهه با سختی‌ها و دشواری‌ها بیازمایند. لذا نوعی از گردشگری برای آنان لذت‌بخش و جذاب است که توأم با هیجان بیشتر باشد. در واقع این‌گونه سفرها حس کنجکاوی خطرپذیری و قوای جسمانی انسان‌ها را مورد آزمایش قرار می‌دهد.
گردشگری مجازی
گردشگری مجازی مقوله جالبی است که بیش‌از دو دهه از پدید آمدن آن نمی‌گذرد. گردشگری مجازی، حضور در سرزمین دیجیتالی وب و مشاهده‌ی داده‌های صوتی، متنی و تصویری از دنیای فیزیکی پیرامون ماست. با استفاده از سایت‌های کاخ‌موزه‌ها و اماکن باستانی جهان، می‌توان به دنیایی از اطلاعات متنی و تصویری از نمادهای تاریخ باستان دست یافت. برخی از پایگاه‌های دولتی در اینترنت، امروزه سیستم‌های دوربین شهری خود را به سرزمین دیجیتال نیز پیوند داده‌اند. با این دوربین‌ها می‌توان شهرهای مختلف را به صورت زنده مشاهده کرد و حتی از آن‌ها عکس یادگاری گرفت.
۸.۷ میلیارد دلار درآمد گردشگری ایران و تشکیل ۲۰۰ پرونده برای ثبت جهانی
وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، کارنامه و دستاوردهای دولت سیزدهم را در این سه‌سال در حالی ورق زد که درآمد گردشگری دولت سیزدهم در دو سال، ۸.۷ میلیارد دلار و نرخ سرمایه‌گذاری خارجی در این‌مدت را ۲۵۶ میلیون دلار اعلام کرد و از تشکیل ۲۰۰ پرونده میراث فرهنگی برای ثبت جهانی خبر داد.
آمارهای وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نشان می‌دهد، گردشگران خارجی ۶.۲ میلیارد دلار در ایران در سال ۲۰۲۲ هزینه کرده‌اند که این رقم نسبت به سال قبل از آن ۷۳.۵ درصد رشد داشته است. همچنین مطابق آنچه که وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اعلام کرده است، ایرانی‌ها در سال ۲۰۲۱ برای سفرهای داخلی ۲۲۵ هزار میلیارد تومان و در سال ۲۰۲۲ بیش‌از ۳۱۶ هزار میلیارد تومان هزینه کرده‌اند که این رقم نسبت به سال قبل از آن با ۴۰.۱ درصد رشد مواجه شده است.
رئیس‌جمهور شهید در دولت سیزدهم همواره بر لزوم بهره‌مندی از همه ظرفیت‌های بالقوه‌ی ایران و رسیدن جذب گردشگران خارجی به ۱۵ میلیون نفر در سال تاکید داشت. اقداماتی از جمله گردشگری خانواده‌محور، لغو روادید گردشگری با کشورهای هدف و تسهیل و حمایت از سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در بخش گردشگری، از جمله مهمترین محورهای موردتاکید او و سرلوحه‌ی دولت سیزدهم در صنعت گردشگری بود.
سهم ایران از سفرهای جهان و خاورمیانه
وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در ادامه‌ی این گزارش، با استناد به داده‌های سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) در سال ۲۰۲۲ اعلام کرد که ورود گردشگران خارجی به ایران در آن سال رشد قابل‌توجهی داشته است. در این سال ۴.۱ میلیون سفر توسط گردشگران خارجی به مقصد ایران انجام شده است که این رقم نسبت به سال قبل از آن ۳۱۵ درصد رشد داشته، یعنی بیش از ۴ برابر شده است. با این وجود، سهم ایران از جذب گردشگران خارجی، همچنان اندک است و تنها ۰.۴ درصد از کل سفرهای گردشگری خارجی در سال ۲۰۲۲ به مقصد ایران انجام شده است.
رشد ۳۱۵ درصدی ورود گردشگران خارجی به ایران در سال ۲۰۲۲ در حالی ثبت شده است که، سال ۲۰۲۰ با شیوع اپیدمی کرونا شاهد افت ۸۳ درصدی و در سال ۲۰۲۱ نیز شاهد افت حدود ۳۰ درصدی ورود گردشگران خارجی به ایران بودیم. این در حالی‌است که، کل سفرهای گردشگری خارجی به مقصد خاورمیانه در سال ۲۰۲۲ نیز بالغ‌بر ۶۶ میلیون سفر بوده است که این رقم با رشد ۱۶۳ درصدی نسبت به سال قبل از آن مواجه شده است و سهم ایران از کل گردشگران خارجی ورودی به این منطقه، حدود ۶ درصد برآورد شده است.
وزارت میراث فرهنگی، گردشکری و صنایع‌دستی در نمایشگاه «روایت خدمت» در شهریور سال گذشته (۱۴۰۲)، گزارشی آماری و مقایسه‌ای از اقدامات دو سال گذشته‌ی خود ارائه کرد که علاوه‌بر افزایش ۳۱۳ هتل در کشور (بدون احتساب مناطق آزاد) برای فعالیت ۸۴۹ اقامتگاه بوم‌گردی مجوز صادر کرده است.
۲۵۶ میلیون دلار سرمایه‌گذاری خارجی در گردشگری ایران
گزارش وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی از کارنامه دولت سیزدهم در حوزه سرمایه‌گذاری خارجی در حوزه گردشگری کشورمان، حاکی از این است که این بخش از ابتدای دولت سیزدهم ۱۸ برابر رشد داشته و تا پایان سال ۱۴۰۲ به رقم ۲۵۶ میلیون دلار رسیده است.
این گزارش همچنین اقدامات دولت سیزدهم در حوزه میراث فرهنگی را «بسیار خوب» ارزیابی کرده است. ۴۲۷ اثر منقول، ۵۹۵ اثر غیرمنقول، ۳۰۲ اثر طبیعی و ۴۷۶ اثر ناملموس و در مجموع ۱۸۰۰ اثر طی دو سال در فهرست آثار ملی ثبت شده‌اند.
بر این اساس، در سال ۱۴۰۰ پرونده‌ی برنامه ملی «حفاظت از خوشنویسی» در فهرست جهانی یونسکو ثبت شد، همچنین در سال ۱۴۰۲ چهار پرونده‌ی بین‌المللی مشترک یلدا (چلّه)، مهارت ساختن و نواختن ساز عود، پرورش کرم ابریشم و تولید سنتی ابریشم برای بافندگی و هنر سوزن‌دوزی ترکمن در اجلاس شهر رباط کشور مغرب(مراکش)، مُهر تایید گرفت، که به ارتقاء جهانی ایران به رتبه ششم در فهرست جهانی ناملموس یونسکو منجر شد. وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی از این اتفاق با عنوان «جهشی کم‌نظیر» نام برده است.
جشن مهرگان، رباب و تولید سنتی گلاب در نوبت ثبت جهانی
همچنین بر اساس برنامه‌ی ۱۰ ساله در حوزه‌ی میراث ملموس، ۲ پرونده‌ی جهانی میراث فرهنگی ملموسِ منظر فرهنگی ماسوله و هگمتانه و مرکز تاریخی همدان تدوین و ارسال شد. همچنین ارزیابی میدانی یکی‌از بزرگ‌ترین پرونده‌های ثبت سریالی جهان با عنوان ۵۶ کاروانسرای ایرانی انجام شد، هفت پرونده‌ی میراث فرهنگی ناملموس شامل افطاری و باورهای اجتماعی و فرهنگی، هنر تذهیب، برنامه ملی زیارت رضوی و جشن سده در سال میلادی ۲۰۲۳ ثبت شد و جشن مهرگان، هنر ساختن و نواختن رباب و تولید سنتی گلاب و باورهای اجتماعی و فرهنگی وابسته به آن نیز، برای سال میلادی ۲۰۲۴ به یونسکو ارسال شده است که در فرآیند اقدامات برای ثبت آثار و عناصر فرهنگی در یونسکو قرار دارد.
تمرکز بر برنامه‌های ثبت‌های ملی و جهانی در دولت سیزدهم شتاب بیشتری گرفت؛ در گام اول وزارت میراث فرهنگی سند چشم‌انداز ۱۰ سالانه ثبت جهانی میراث ناملموس را تدوین کرد، در گام دوم شورای سیاست‌گذاری ثبت جهانی با حضور خبرگان و پیشکسوتان میراث فرهنگی برای نخستین‌بار تشکیل شد که نتایج این دو اقدام، بررسی، اولویت‌بندی و تشکیل ۲۰۰ پرونده‌ی میراث فرهنگی برای ثبت جهانی است.
سال ۱۴۰۰ پرونده برنامه پاسداری از خوشنویسی در یونسکو ثبت شد، در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ در دو سال متوالی با ثبت جهانی ۷ پرونده در فهرست جهانی میراث فرهنگی ناملموس یونسکو در دولت سیزدهم، ایران در این فهرست با ۲ رتبه صعود، اکنون در جایگاه پنجم ثبت آثار جهانی قرار گرفته است. امسال سه پرونده هنر تذهیب، افطار و سنت‌های فرهنگی اجتماعی آن و جشن سده در اجلاس جمهوری بوتسوانا در آفریقا، به‌صورت بین‌المللی و مشترک، تصویب شد و در فهرست جهانی قرار گرفت.
با ثبت این سه پرونده، مجموع آثار میراث فرهنگی ایران که در فهرست جهانی کمیته بین‌دولتی پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس یونسکو، ثبت شده است، به ۲۴ شاخص رسید و جایگاه ایران را در میان ۱۸۲ کشور عضو این کنوانسیون، با یک‌رتبه ارتقاء از ششم در سال ۲۰۲۲ به پنجم جهان در ۲۰۲۳ رساند. سال گذشته ایران در رتبه هفتم جهان قرار داشت که با ثبت جهانی ۴ پرونده (شب یلدای ایرانیان، هنر سوزن‌دوزی ترکمن، هنر ساختن و نواختن عود، مهارت پرورش کرم ابریشم و تولید سنتی ابریشم برای بافندگی) رتبه ایران به ششم جهان ارتقاء یافت.
۵ پرونده ایران برای ثبت در سازمان جهانی اسلامی
ایران برای نخستین‌بار نیز ۵ اثر منظر فرهنگی ماسوله، منظر فرهنگی الموت، گنبد علویان، مجموعه بسطام و مجموعه تربت‌جام را در فهرست میراث جهان اسلام(ایسسکو) ثبت کرد. همچنین پرونده ۵ اثر مجموعه زیارتی آستان حضرت معصومه(س)، پردیس مرکزی دانشگاه تهران، مسجد جامع بروجرد، شهر تاریخی اردکان و شهر تاریخی حریره هرمزگان، تدوین شده است که به ایسسکو (سازمان جهانی اسلامی برای آموزش و پرورش، علوم و فرهنگ) ارسال شده است.
وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، در ادامۀ اقداماتی که در سه‌سال گذشته انجام شده است، به ثبت کاروانسراهای ایرانی در فهرست میراث فرهنگی ملموس ایران اشاره کرده و در ادامه توضیح داده است: این ثبت، مجموعه‌ای زنجیره‌شکل از آثار بشری از اعماق تاریخ است. پیش از این، ایران با ثبت مجموعه باغ‌های ایرانی(۹ باغ) و قنات‌ها و کاریزهای ایرانی (۱۱ قنات) در فهرست جهانی، نشان داده بود که هنر تمدن‌سازی ایرانیان در طول تاریخ در پهنه‌ی ایران‌زمین گسترده است، اما اکنون ثبت ۵۴ کاروانسرای ایرانی در بیست‌وهفتمین اثر میراث فرهنگی ملموس ایران در فهرست جهانی یونسکو، بار دیگر به جهانیان نشان داد که ایران سرزمینی سرشار از تاریخ و تمدن با مردمانی هنرمند و خردمند است.
پرونده کاروانسراهای ایران شامل ۵۴ کاروانسرای تاریخی در ۲۴ استان کشور است که البته از بین صدها کاروانسرا انتخاب شده‌اند و در توضیح ویژگی‌های آن در پرونده آن، چنین آمده است: «کاروانسراها یکی از مهمترین اَشکال معماری ایرانی هستند که باعث توسعه مسیرها و نیازهای مرتبط با خواسته‌ها و مقتضیات سفر شده است. این کاروانسراها با مقایسه نقشه ۲۰۰ کاروانسرا انتخاب شده‌اند و هیچ‌یک از آن‌ها نقشه‌ی تکراری ندارند. بنابر این مشهود است که کاروانسراها نتیجه و محصول خلاقیت و نبوغ معماران ایرانی در طول تاریخ است.»
طبق آمار، از ابتدای دولت سیزدهم تا تیر ۱۴۰۲ میانگین ماهانه تعداد بازدیدکنندگان از موزه‌ها، بیش از ۳ هزار نفر گزارش شده است، که میانگین ۴۰ هزار بازدیدکننده در طول سال قبل را نشان می‌دهد. وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در این گزارش، این رقم را از همه سال‌های قبل بالاتر دانسته است.
همچنین در دو سال گذشته(۱۴۰۱ و ۱۴۰۲) ۵۳ موزه به مجموعه موزه‌های کشور افزوده شده است، که ۱۰ موزه وابسته به وزارت میراث فرهنگی، ۲۶ موزه خصوصی و ۱۷ موزه غیروابسته مربوط به سایر دستگاه‌ها است و تعداد کل موزه‌های کشور به ۸۲۹ موزه می‌رسد، یعنی در حال حاضر ۲۶۲ موزه وابسته به وزارت میراث فرهنگی، ۳۲۳ موزه غیروابسته مربوط به دیگر دستگاه‌ها، ۲۰۹ موزه خصوصی و ۳۷ موزه مشارکتی در کشور فعالیت می‌کنند. طبق گزارش‌های آماری این وزارتخانه، در دو سال گذشته، ۴۲۷ اثر منقول، ۵۹۵ اثر غیرمنقول، ۳۰۲ اثر طبیعی و ۴۷۶ اثر ناملموس و در مجموع ۱۸۰۰ اثر در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
استردادهای تاریخی از فرانسه، انگلیس و آمریکا
در سال اول دولت سیزدهم(۱۴۰۱) تعداد ۲۹ اثر تاریخی از فرانسه، در ۶ ماه اول سال ۱۴۰۲ یک اثر تاریخی (نقش برجسته ساسانی) از انگلیس و در مهرماه ۱۴۰۲، تعداد سه‌هزار و ۵۰۶ لوح هخامنشی از موسسه مطالعاتی شیکاگو آمریکا به ایران بازگردانده شد. در گزارش وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آمده است که، استرداد آثار تاریخی موجی از شادی و غرور را در جامعه فرهنگی ایران ایجاد کرد و نشان داد دولت مردمی مدافع حقوق مردم در مجامع بین‌المللی است.
دولت سیزدهم در دو سال اخیر بارها در مجامع بین‌المللی مانند دادگاه لاهه استرداد الواح هخامنشی را با اهتمام ویژه پیگیری کرده و خواستار آن شد تا میراث تاریخی ملت را به کشور برگرداند و نهایتا پنجمین محموله الواح در قالب ۳۵۰۶ لوح بسته‌بندی شده، پس از حدود ۸۸ سال از سوی هیأت ایرانی به کشور مسترد شد. این الواح به نسبت لوح‌هایی که در مراحل قبل وارد کشور شده‌اند، سالم‌تر بوده و قابل خواندن هستند.
استان‌های برتر حوزه گردشگری
طبق اعلام روابط عمومی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، با عنایت به بند (ع) تبصره (۹) قانون بودجه سال ۱۴۰۲، شوراهای برنامه‌ریزی استان‌ها مکلفند بخشی از ۵ درصد از اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای استانی را، به‌منظور توسعه زیرساخت‌های گردشگری هزینه کنند.
در این چارچوب برای ایجاد و توسعه زیرساخت‌های گردشگری در مناطق و تاسیسات گردشگری شامل راه دسترسی، آب‌رسانی، برق‌رسانی و گازرسانی، اعتبارات طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای استانی در سال مالی ۱۴۰۲ در مسیرها و محورهای گردشگری، روستاهای هدف و مناطق نمونه گردشگری، اردوگاه‌ها و مجتمع‌های خدمات گردشگری و ساماندهی سواحل شمال و جنوب کشور تخصیص داده شده است. زیرساخت و مناطق نمونه گردشگری ۱۰ استان برتر در تخصیص اعتبارات مزبور به ترتیب اول تا دهم عبارتند از: استان‌های خوزستان، فارس، اردبیل، گلستان، بوشهر، خراسان‌رضوی، آذربایجان‌غربی، آذربایجان‌شرقی، کرمان و ایلام.
صعود ۶ پله‌ای ایران در رده‌بندی جهانی گردشگری
به گزارش وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، در خردادماه سال‌جاری(۱۴۰۳)، سازمان جهانی گردشگری وابسته به سازمان ملل در جدیدترین گزارش خود از رشد قابل‌توجه ورود گردشگران خارجی به ایران در سال ۲۰۲۳ خبر داده است. بر اساس آمار این نهاد بین‌المللی، ورود گردشگران خارجی به ایران در سال ۲۰۲۳ با رشد ۴۳ درصدی نسبت به سال قبل مواجه شده است.
در این سال ۵.۹ میلیون گردشگر خارجی از ایران دیدن کرده‌اند. در سال پیش از آن(۱۴۰۲ – ۲۰۲۲ میلادی) جمعیت گردشگران خارجی ورودی به ایران ۴.۱ میلیون نفر اعلام شده بود. رشد ۴۳ درصدی ورود گردشگران خارجی به ایران طی سال میلادی گذشته، در حالی است که طی سال قبل از آن نیز صنعت گردشگری ایران پس از شیوع کرونا، احیاء شده و ورود گردشگران خارجی به ایران بیش‌از ۴برابر شده بود. در سال ۲۰۲۱ تنها ۸۸۰ هزار گردشگر خارجی به ایران سفر کرده بودند که این رقم در سال ۲۰۲۲ به ۴.۱ میلیون نفر افزایش یافته بود.
بر اساس این گزارش، با افزایش ورود گردشگران خارجی به ایران، رتبه ایران در جهان از این نظر نیز بهبود یافته است. ایران در سال ۲۰۲۲ در رتبه ۴۰ جهان از نظر جمعیت گردشگران خارجی ورودی به کشور قرار داشت؛ اما در سال ۲۰۲۳ با صعود ۶ پله‌ای در جایگاه ۳۴ قرار گرفته است. بر این اساس، تنها ۳۳ کشور جهان در این سال گردشگر خارجی بیشتری نسبت به ایران جذب کرده‌اند. فرانسه با جذب ۱۰۰ میلیون گردشگر خارجی در رتبه نخست جهان قرار گرفته و اسپانیا با ۸۵ میلیون نفر و آمریکا با ۶۶ میلیون نفر به ترتیب در رتبه‌های دوم و سوم از این نظر قرار گرفته‌اند.
لزوم احیای گردشگری در مناطق آزاد
«محمدفرزاد میرزایی‌قلعه» رئیس کنگره دولت چهاردهم و پدیده گردشگری و مدیرکل گردشگری شورای عالی مناطق آزاد، دوم مهرماه امسال(۱۴۰۳) با حضور در برنامه سلام خبرنگار شبکه خبر سیما، اظهار کرد: «ظرفیت‌های گردشگری کشور ما به‌ویژه در مناطق آزاد تجاری، آنچنان که باید معرفی، شناخته و عملیاتی نشده است. در سال گذشته میزان گردشگر خارجی ورودی به ایران حدود ۶ میلیون نفر بوده است که شکاف بالایی با هدف‌گذاری ۲۰ میلیون گردشگر طبق سند افق چشم‌انداز ۱۴۰۴ دارد.»
وی در مورد دستورکار و برنامه‌های کنگره دولت چهاردهم و پدیده گردشگری، گفت: «ما با تکیه بر ادبیات دولت چهاردهم با محوریت «وفاق ملی» و تشکیل اتاق فکرهایی با حضور افکار و جریان‌های مختلف سیاسی، سعی بر کمک به دولت چهاردهم برای تقویت و بهبود بهره‌گیری از این ظرفیت‌های گردشگری را داریم. خروجی این همکاری‌ها منجر به شکل‌گیری «اتاق فکر گردشگری» شد که یکی از خروجی‌های این اتاق فکر، همین «کنگره دولت چهاردهم و پدیده گردشگری» است.»
رئیس کنگره دولت چهاردهم و پدیده گردشگری، تصریح کرد: «یکی از محورهای موردتاکید ما، بهره‌گیری از ظرفیت‌های بخش خصوصی در توسعه‌ی گردشگری است. در حال حاضر از ظرفیت‌های بخش خصوصی به اندازه‌ی کافی بهره‌گیری نشده است. یکی از شروط لازم برای تحقق این‌امر، شکل‌گیری یک رویکرد منسجم در سطح کشور و در سطح دولت است. همه‌ی وزاری دولت باید اهتمام، همکاری و دغدغه داشته باشند. همچنین حلقه‌های وصل سطوح و لایه‌های مختلف و بسترهای دخیل و فعال در حوزه گردشگری کشور باید مانند یک شبکه منظم و کارآمد به هم متصل شوند.»
با توجه به مطالب فوق، گردشگری به عنوان یکی‌از صنایع پردرآمد کشورها، دارای اهمیت فراوانی در تنظیم روابط بین‌الملل بین ملت‌ها و دولت‌هاست، به نحوی که اقتصاد بسیاری از کشورها به انواع مختلف گردشگری وابسته بوده و از هیچ تلاشی برای ارتقاء سود خود در این صنعت دریغ نمی‌کنند. در همین راستا، جمهوری اسلامی ایران برای افزایش درآمدهای غیرنفتی خود، به توسعه‌ی زیرساخت‌های گردشگری در حوزه‌های مختلف روی آورده و میلیاردها دلار از این طریق کسب کرده است و انتظار می‌رود دولت چهاردهم نیز نسبت به احیای ظرفیت‌های جدید این صنعت جذاب و درآمدزا اهتمام کافی داشته باشد.
انتهای پیام
