بحران جمعیت مسئله‌ای چند بعدی است
مجله خبری آبادی 118/اصفهان رئیس دانشگاه اصفهان گفت: در خصوص بحران جمعیت، بحث‌های سیاسی نیز هم‌زمان با مباحث فرهنگی باید اصلاح شود. اصلاح اقتصادی مشوق خوبی برای افزایش جمعیت است، اما باید به جنبه‌های متعددی نظر داشت. در واقع، بحران جمعیت موضوعی تک‌بعدی نیست.
مراسم بزرگداشت روز ملی جمعیت، امروز شنبه (۲۹ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۳) به همت قرارگاه جوانی جمعیت و تعالی خانواده دانشگاه اصفهان، معاونت اداری و مالی و با همکاری روابط عمومی این دانشگاه در سالن پیامبر اعظم(ص) برگزار شد. محوریت پنل تخصصی آن نیز بر «چالش‌های فرزندآوری و آثار منفی کم‌فرزندی» قرار داشت.
حسین هرسیج، رئیس دانشگاه اصفهان و قرارگاه جوانی جمعیت و تعالی خانواده اظهار کرد: یکی از بحران‌های فعلی ما جمعیت است. سیاست‌های تهدید جمعیت از قبل از انقلاب وجود داشت و در گذشته تحت عنوان «فرزند کمتر، زندگی بهتر» مطرح می‌شد.
او تأکید کرد: امروز، کمی جمعیت یک فاجعه است، اما باید در نظر بگیرید که این بحران در همه جای دنیا وجود دارد و کشورها درصدد افزایش جمعیت هستند. باید بدانیم که نیروی جوان هر سرزمینی، قدرت آن است و شاخصه و اقتدار هر کشوری به شمار می‌آید. ما در ابتدای انقلاب با همین سرمایه از مشکلاتمان عبور کردیم.
رئیس دانشگاه اصفهان یادآور شد: دولت‌های جمهوری اسلامی ایران از دهه ۹۰ شمسی به سوی سیاست‌های افزایش جمعیت رفته‌اند، اما هنوز منابع و امکانات بیشتری برای این توسعه نیاز است. باید بدانید که اگر مشکلات اقتصادی حل شود، لزوماً افزایش جمعیت اتفاق نمی‌افتد. بحث‌های فرهنگی و نگرش‌ها تأثیر عمیق‌تری بر این مسئله دارد.
او در پایان خاطرنشان کرد: جوانان باید به خداوند توکل کنند و به سمت ازدواج و فرزندآوری بروند. توکل اهمیت بسیاری دارد، سیاست مهاجرفرستی ما نیز باید اصلاح شود و نباید جوانان ما به آسانی از کشور بروند.
دگرگونی نگرش جامعه نسبت به فرزندآوری
امیر قمرانی، عضو هیئت‌علمی گروه روان‌شناسی و آموزش افراد با نیازهای خاص دانشگاه اصفهان، با عنوان «مشکلات و چالش‌های چندفرزندی و محاسن تک‌فرزندی» صحبت کرد و گفت: صحبت‌های امروز من بر اساس یک تحقیق دانشجویی است. این دیدگاه‌ها نظر خانواده‌های اصفهانی است که تک‌فرزند بودند.
او ادامه داد: سعی دارم نظریه‌ای علمی که برآمده از این تحقیق است، ارائه کنم. در حوزه روان‌شناسی رفتار، نظریه بسیار قوی‌ای به نام «نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده» وجود دارد. بر اساس این نظریه، ما وقتی رفتاری را انجام می‌دهیم که نگرشمان نسبت به آن مثبت باشد. خود نگرش‌ها نیز تحت‌تأثیر دو عامل هنجارها و کنترل‌ها هستند.
این روان‌شناس توضیح داد: ما متوجه شدیم که گرایش اکثریت جامعه به تک‌فرزندی بیشتر شده است. به‌طورکلی، پی بردیم که نگرش‌ها به فرزند دگرگون شده است. ما در کشورمان احادیث یا اشعاری داشتیم که فرزندآوری را تقویت می‌کرد، مانند «هر آن کس دندان دهد، نان دهد». در گذشته، فرزند عصای دست بود. اکنون، نگرش‌ها به این سمت رفته است که اگر یک فرزند هم تربیت کنیم کافی است یا اینکه مگر ما برای پدران و مادران خود چه کردیم که فرزندان ما بخواهند برایمان انجام دهند! نسل جدید فرزند نمی‌خواهد.
عضو هیئت‌علمی گروه روان‌شناسی بیان کرد:در باب هنجارها و رفتارهای کنترل‌شده نیز می‌گفتند مگر هنرمندان و ورزشکاران و دانشمندان چند بچه می‌آورند که ما بیاوریم؟ در این حوزه سلبریتی‌ها را مرجع می‌دانستند.
این محقق در باب خانواده‌های فرهنگی گفت: این خانواده‌ها در فرزندآوری به گروه‌های دینی نظر نداشتند. آن‌ها همچنین در حوزه کنترل ادراک شده نیز در مخالفت با فرزندآوری قرار داشتند. به گفته این گروه ما حتی آینده خود را نمی‌دانیم، چگونه برای فرزندان متعدد و پرشمار تصمیم بگیریم؟ بنا بر همه معیارهای یاد شده بود که گروهی از خانواده‌های اصفهانی گفتند بیشتر از یک فرزند نمی‌خواهیم.
سیاستگذاری جمعیتی؛ عرصه‌ای کلان برای موضوعی خرد
فریده شمس، متخصص و تحلیل‌گر جمعیت‌شناسی، محوریت سخنانش را «چالش‌های فرزندآوری و سیاست‌های جمعیتی» قرار داد و اظهار کرد: این پژوهش نیز بر اساس تحقیقی کیفی است که در اصفهان انجام شده است. در ایران، سیاست‌مداران بر این مسئله تأکید دارند که باروری افزایش یابد. سیاستگذاری در سطح کلان است، اما فرزندآوری در سطحی خرد روی می‌دهد.
این پژوهشگر افزود: سالخوردگی جمعیت مختص ایران نیست و در همه جهان وجود دارد. در مصاحبه‌های عمیق با افراد مختلف مشخص شد که افراد فرزندآوری را امری خصوصی می‌دانند. ابهام‌ها و تردیدهای زیادی در این مورد داشتند. آن‌ها سیاست‌های جمعیتی را کمی و نه کیفی می‌دانستند.
این محقق جمعیت توضیح داد: فشار اقتصادی و افزایش آگاهی نیز بر این مسئله و نگرششان تأثیر داشت. نبود رفاه و عدالت آموزشی نیز در این مسیر اثرگذار بود. افراد در چنین شرایط زمینه‌ای و مداخله‌گری به دنبال راه حل بودند. گفتند اگر این موانع حل و برطرف شود، ما نیز فرزند می‌آوریم.
این پژوهشگر در باب خانواده‌ها در پژوهش اخیر گفت: این خانواده‌ها توان برنامه‌ریزی اقتصادی نداشتند. آینده‌هراسی اقتصادی و اجتماعی بخشی از علل پشت‌کردن به فرزندآوری بود.
شمس بیان کرد: فرزندآوری در فرهنگ ما اگر ضدارزش نشده باشد، ارزش خود را از دست داده است. رفتار باروری خانواده‌ها متأثر از وضعیت اقتصادی‌شان است. بر اساس یک نظریه اگر می‌خواهیم فرزندآوری تقویت شود باید سیاستگذاران وضعیت اقتصادی را بهبود ببخشند.
او شرح داد: رفع بیکاری و بهبود اوضاع برای ازدواج سبب خواهد شد تا خود افراد به فرزندآوری روی بیاورند. باید توجه داشت که سالمندی جمعیت خواه ناخواه اتفاق می‌افتد و باید برایش برنامه‌ریزی داشت.
تربیت برتر از آموزش است
محمدرضا عابدی، عضو هیئت‌علمی گروه مشاوره دانشگاه اصفهان، بیان کرد: در نسل ما حق انتخاب نبود. ما مجبور به فرزندآوری بودیم. یک سوگیری شدید وجود داشت. اما در نسل حاضر افراد حق انتخاب برای خود قائل‌اند. به نظر من اهمیت دارد که افراد انتخاب کنند. امیدوارم این جلسه به افراد قدرت انتخاب بدهد. هر چند گاهی مسائل فیزیولوژیکی مانعی بر سر راه انتخاب است.
این محقق توضیح داد: امروز، افراد می‌توانند انتخاب کنند که آموزش یا تربیت کدام مهم‌تر است؟ ما به سمت آموزش رفته‌ایم، اما تربیت هم مهم است. آموزش دستورالعملی است. تربیت فرایندی است. فرزندهای متعدد، هم باعث رشد و تربیت خودشان می‌شود و هم بر مادر و پدر تأثیر می‌گذارد که تعالی پیدا کنند.
این روان‌شناس تأکید کرد: تربیت به معنای صبوری، حامی‌تربودن و بخشنده‌بودن است. بچه‌های ما مدرک تحصیلی و زبان انگلیسی و هنرهای متعدد دارند، اما همراهی و دیگر ویژگی‌های مثبت انسانی را در آن‌ها کمتر می‌بینیم.
عابدی در خصوص بحث شادمانی گفت: پروژه‌ای وجود دارد که یک قرن از عمر آن می‌گذرد و به هاروارد معروف است. بر اساس این تحقیق، روابط اجتماعی خوب شادی‌آور است. روابط اجتماعی است که زندگی‌ها را پویا و ثمربخش می‌کند.
وی خاطرنشان کرد: امروزه ترس‌از چندفرزندی در جامعه ما وجود دارد. ما هشت تربیت برای هر انسان داریم که در هر کدام هدفی وجود دارد. امروزه، می‌خواهند با آموزش این تربیت‌ها را ایجاد کنند، اما ممکن نیست.
ضرورت شکل‌گیری دلبستگی ایمن در نهاد خانواده
افروز افشار، عضو هیئت‌علمی گروه روان‌شناسی دانشگاه اصفهان، در صحبت‌های خود با عنوان «تحول هیجانی اجتماعی کودکان تک‌فرزند و چندفرزند در خانواده»، توضیح داد: جنبه‌های رشد شناختی و هوشی خانواده‌های چندفرزندی از بدو تولد با توجه به محیط غنی‌شان بیشتر است. بر اساس یک تحقیق تک‌فرزندی باعث می‌شود که افراد تحصیلات بیشتری داشته باشند. این نگرش تا سال‌ها غالب بود و تک‌فرزندی را تقویت می‌کرد.
این پژوهنده در دنباله بحث خود شرح داد: دلبستگی یکی از مسائل مهم در خانواده‌هاست. اگر دلبستگی مثبت و ایمنی بین کودک و پدر و مادر شکل بگیرد، پیامدهای مفیدی دارد. این دلبستگی ایمن بین فرزندان مختلف هم شکل می‌گیرد.
این روان‌شناس افزود: بر اساس یک تحقیق به ازای وجود هر خواهر یا برادر، میزان طلاق هم در بین آن‌ها کمتر می‌شود. شاید بگویند که بچه‌ها را به مهد کودک یا جاهای دیگر می‌بریم و با کودکان دیگر تعامل خواهند کرد. این هم تا حدودی تاثیرات مثبت دارد.
این محقق تأکید کرد: تعداد فرزندان متعدد بر بهزیستی افراد در سال‌های سالمندی نیز اثرگذار خواهد بود. کیفیت روابط با خواهر یا برادر نیز برای افراد مختلف متفاوت است. یکی از طولانی‌ترین روابط عمر هر کس روابط او با خواهر و برادرهایش است. بهزیستی در خانواده‌های چندفرزندی بیشتر و بهتر اتفاق می‌افتد.
اهمیت تأمین نیازهای انسانی در سنین کم
همچنین، سمیه جابری، عضو هیئت‌علمی گروه مشاوره دانشگاه اصفهان، صحبت خود را با تأکید بر موضوع «مشکلات و چالش‌های تک‌فرزندی و محاسن چندفرزندی» چنین آغاز کرد: فرزندآوری یکی از زیرمجموعه‌های مهم هر خانواده است که امروزه تلاش می‌شود تا از راه‌های دیگر چون ارتباط بچه‌ها با مهد کودک‌ها تأمین شود.
او ادامه داد: نیازهای مختلف هر انسانی بهتر است با هم‌شیرها و در سنین پایین اتفاق بیفتد و تأمین شود. این سبب می‌شود که خودانگیختگی کودک در مسیری درست قرار بگیرد. گاهی تأمین نیاز یک کودک سال‌ها به تأخیر می‌افتد و وقتی به آن می‌رسد که دیگر ارزشی ندارد.
این روان‌شناس توضیح داد: یک زمان اگر اختلافاتی بین زوج‌ها رخ می‌داد با تکیه بر سرمایه‌های اجتماعی اطراف خود آن را حل می‌کردند، اما امروزه نگرش‌ها تغییر کرده است و بیشترین انتظارات را زوج‌ها از هم دارند. ما در سیکلی معیوب گرفتار هستیم.
انتهای پیام
