«سَرِزه»؛ سمفونی شگرف شکرانه آب و سهم ماهی‌ها

به گزارش مجله خبری آبادی 118، در این جمعه اردیبهشت، آب زلال چشمه و عطر شیربرنج در روستای «هیزج» قهاوند غوغا به پا می‌کند و اهالی با لیوان آب و کاسه‌های شیربرنج و نان محلی، بزمی مثال‌زدنی در شکرگزاری از مایه حیات برپا می‌کنند. 

در سرتاسر دشت اطراف چشمه اهالی روستای هیزج از صبح دیگ‌های نذری را بارمی‌گذارند و گُلِه‌به‌گُلِه بساط نذری خود را پهن می‌کنند و میهمانان خود را دعوت می‌کنند تا سر سفره‌شان بنشینند. چایی آتشی هم در کنار شیربرنج آماده می‌شود تا برای پذیرایی از میهمانان سنگ تمام بگذارند.

هیزج روستایی در شمال قهاوند است و سَرِزه سال‌هاست مایه سرزندگی و حیات در منطقه. در فرهنگ عامه به تراوش آب از زمین «زه» می‌گویند و از آنجا که آب چشمه نیز سرریز می‌کند «سر» را به آن اضافه کرده‌اند. آب این چشمه باغات و مزارع روستا را تأمین می‌کند و زندگی را در روستا ساری و جاری.

پای صحبت اهالی که می‌نشینی به خاطر نمی‌آورند چشمه از کِی در منطقه تشکیل شده و آیین سرزه از چه زمانی برگزار می‌شده است. آنها تا به یاد دارند چشمه بوده و مراسم شکرگزاری هم. تنها چیزی که تمام اهالی هیزج در آن اتفاق نظر دارند این است که سرزه قابل احترام است و باید هر ساله نذرش را ادا کرد آن هم با یک کاسه شیربرنج.

اهالی معتقدند حتی در زمان خشکسالی منطقه نیز آب چشمه کم نمی‌شود و همان میزان است که بوده و همین موضوع باعث تقدس چشمه شده و خیلی‌ها از او حاجت می‌خواهند و اتفاقاً می‌گویند که از سرزه معجزه هم دیده‌اند. آنها اعتقاد دارند هر سال باید مقداری از نذر به عنوان سهم ماهی‌ها در چشمه ریخته شود و به همین منظور پس از طبخ شیربرنج این کار را انجام می‌دهند. 

آیین شکرگزاری آب که ریشه در اعتقادات اهالی هیزج دارد، در اردیبهشت ماه و همزمان با آغاز شیردهی گوسفندان برگزار می‌شود. آنها می‌گویند این مراسم نعمت آنها را افزون می‌کند و شکرگزاری تنها کاری است که برای این نعمت الهی می‌توان انجام داد. به همین علت دورتادور چشمه بساط طبخ نذری را عَلَم کرده و با عشق به قدردانی از نعمات خود می‌پردازند و البته نذری آن سال را هم ادا می‌کنند. 

مردم روستا، برکت روستا را از سرزه می‌دانند و معتقدند اگر یک سال آیین شکرگزاری را به جا نیاورند ضرر و زیان زیادی را متحمل می‌شوند به همین علت در طول سال برای ادای دین خود به چشمه برنامه‌ریزی می‌کنند تا مبادا زمان آن از لحاظ مالی به مشکل بربخوردند. آنها می‌گویند معجزات زیادی را از چشمه دیده‌اند و هر کدام خاطرات فراوانی از معجزاتی که از نیاکانشان برای آنها بازگو شده را به یاد دارند. اهالی معتقدند چشمه جوشان سرزه همواره زندگی را به آنها ارزانی کرده است حالا یا با سرزندگی دشت و باغاتشان یا با معجزات خود. 

چشمه آب زلالی دارد و ماهی‌هایی که در نگاه اول به چشم هر بیننده‌ای می‌آیند زلال‌تر. اهالی می‌گویند نباید ماهی‌ها را صید کرد چراکه آنها نظر کرده هستند. آنها اعتقاد دارند اگر ماهی‌ها به هر علت صید شوند ممکن است چشمه با اهالی قهر کند و اتفاق بدی بیفتد و اصلاً ادای سهم ماهی‌ها از نذری هم از همین تفکر می‌آید.  

آیین سرزه تنها یکی از آیین‌های شگرفی است که در استان همدان برگزار می‌شود و ریشه در خاک این منطقه دارد اما به اندازه‌ای که با زندگی مردم محلی پیوند خورده، شناخته شده نیست. امروز حفاظت، احیاء و معرفی میراث ناملموس یکی از موضوعات مهمی است که اگر در حق آن کوتاهی شود در آینده‌ای نزدیک به دست فراموشی سپرده می‌شود. 

در استان همدان حدود ۹۰ اثر ناملموس در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده که آیین سرزه یکی از آنهاست. مستندسازی نخستین گام در حفظ این میراث است که متأسفانه تاکنون آنطور که باید و شاید انجام نشده و همین زنگ خطری برای فراموشی این میراث ارزشمند محسوب می‌شود. از طرف دیگر معرفی اینگونه مراسم ها در توسعه گردشگری و رونق اقتصادی منطقه سهم بسزایی دارد و می‌تواند موجب جذب و ماندگاری گردشگر شود. ایجاد زیرساخت‌های مناسب، برنامه‌ریزی تورهای گردشگری و همراه کردن مردم بومی از جمله مواردی است که می‌تواند به احیای این مراسم ها و توسعه اقتصادی منطقه کمک کند. 

انتهای پیام